Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

 ABSORBSIYA TEZLIGI 
Absorbsiya jarayonining tezligi quyidagi modda o‘tkazish tenglamalari 
orqali ifoda qilinadi:
M = К
u
F ΔU
o‘r 
τ ; (22) 
M = К
x
F ΔX
o‘r 
τ ; (23) 
bu yerda, M – gaz fazasidan suyuqlik fazasiga o‘tgan moddaning miqdori; F – 
fazalarning kontakt yuzasi; τ
 
– jarayonning davomiyligi; ΔU
o‘r
, ΔX
o‘r
– 
jarayonning harakatlantiruvchi kuchi, konsentratsiyalar yoki bosimlar farqi 

---

13 
orqali ifodalanadi; К
u
, К
x
– modda o‘tkazish yoki absorbsiya koeffitsiyentlari. 
Absorbsiya jarayonining sxemasi 3-rasmda ko‘rsatilgan. Suyuq faza A
 
oqimning asosiy massasi (yoki markazi) va yupqa chegara qatlamidan iborat 
bo‘ladi.
3-rasm.
Absorbsiya jarayonining sxemasi
. 
V fazasi esa suyuq chegara qatlamiga tegib turgan gazning yupqa chegara 
qatlamiga ega. Ushbu chegara qatlamlarda yutilayotgan komponent faqat 
diffuziya ta’sirida tarqaladi. Shunday qilib, modda o‘tkazishga to‘sqinlik 
qiladigan hamma qarshiliklar yupqa chegara qatlamlarida yig‘ilgan bo‘ladi. 
Suyuq chegara qatlamidagi modda o‘tkazishga bo‘lgan qarshilikni 1/βs
, 
gaz chegara qatlamidagi qarshilikni esa 1/βr bilan belgilab, quyidagi 
tenglamalarga erishamiz: 
c
m
r
K
Y




1
1
; (24) 
r
m
c
K
X


1
1
1


; (25) 
bu yerda, β
r
–
 
gaz fazasidagi modda berish koeffitsiyenti; β
S
–
 
suyuq fazadagi 
modda berish koeffitsiyenti; m – muvozanat chizig‘i qiyalik burchagining 
tangensi (yoki mutanosiblik koeffitsiyenti). 
Modda berish koeffitsiyentlarining qiymatlari suyuqlik va gaz fazalari 
o‘rtasida kontakt hosil qilish usuliga, gaz va suyuqlikning fizik xossalariga va 
ularning harakat tezliklariga bog‘liq. Modda berish koeffitsiyentlarining 
S
uyuqli
k yupqa
qa
tl
ami
Ga
z yupqa
q
atl
ami
Yutilayotgan 
komponentnin
g yo‘nalishi 
У 
У* 
А 

---

14 
miqdorlari kriterial va empirik tenglamalar yordamida topiladi. 
Agar gaz suyuqlikda juda yaxshi eruvchan bo‘lsa, mutanosiblik 
koeffitsiyenti m ning qiymati juda kichik bo‘ladi. Xuddi shuningdek, suyuq 
fazadagi diffuzion qarshilik ham juda kam bo‘ladi. Bunda 1/β
r
>>1/β
S
 
bo‘lgani uchun К
u
=β
r
 
bo‘ladi. 
Suyuqlikda yomon eruvchan gazlar uchun gaz fazasidagi diffuzion 
qarshilikni hisobga olmasa ham bo‘ladi (chunki m
 
va β
r
ning qiymati juda katta). 
Shuning uchun 1/β
S
>>1/β
r
m
 
bo‘lgani sababli К
X
=β
S

bo‘ladi. 
(22) tenglamadagi gaz fazasining mol konsentratsiyalarini gazning parsial 
bosimi bilan almashtirib, uni umumiy bosim ulushlarida ifodalasak, modda 
o‘tkazishning asosiy tenglamasi quyidagi ko‘rinishni egallaydi:
M = К
r
F ΔR
o‘r
τ , (26) 
bu yerda, ΔR
o‘r
–
 
bosim birliklarida ifodalangan jarayonning o‘rtacha
harakatlantiruvchi kuchi; К
r
– harakatlantiruvchi kuchga nisbatan olingan 
yutiluvchi gazning parsial bosimi bilan ifodalangan modda o‘tkazish 
koeffitsiyenti. 
Absorbsiya koeffitsiyentining qiymati gaz bilan suyuqlik o‘rtasidagi 
kontakt qilish usuliga, ikkala fazaning fizik xossalari va ularning harakat 
tezligiga bog‘liq bo‘ladi. К
u
 
va К
X
ning son qiymatlari odatda tajriba natijalarini 
o‘xshashlik nazariyasi asosida qayta ishlab olingan kriterial tenglamalar 
yordamida aniqlanadi. Ikkita misol keltiramiz. Agar suyuqlik birorta yuza 
bo‘ylab yupqa qatlam ustida uchrashsa, bunday sharoitda gaz yupqa qatlamidagi 
modda berish koeffitsiyenti β
r
 
ni quyidagi kriterial tenglama bilan topish 
mumkin: 
Nu
 
n
r
m
r
r
A
1
1
Pr
Re

, (27) 
bu yerda, 
1
r
Nu
va
1
Pr
r
– gaz uchun Nusselt va Prandtl diffuzion mezonlari; Re
r
– gaz uchun Reynolds mezoni. 
Re
r
= 100 ÷ 10000 va
1
Pr
r
= 0,5 ÷ 2 bo‘lganda: 
1
r
Nu
= 0,027 Re 
0,8
(
1
Pr
r
)
0,33
. (28) 
Nasadkali absorberlarda suyuq fazadagi modda berish koeffitsiyenti β
S
 
quyidagi kriterial tenglama yordamida aniqlansa bo‘ladi: 
1
C
Nu
= 0,00595 Re 
S
0, 67
(
1
Pr
C
) 
0,33 
Ga
c
0,33
, (29) 
bu yerda, 
1
C
Nu
– suyuqlik uchun Nusselt diffuzion mezoni; Re
C 
– suyuqlik 
uchun Reynolds soni; 
1
Pr
C
 
– suyuqlik uchun Prandtl diffuzion mezoni; Ga
c
– 
suyuqlik uchun Galiley mezoni.