Jurnalistikasi

tasviriar
, kitoblar va hokazolarni tayyorlashda bosm a usuldan fo y d a­
lanishgan. A lbatta, bu tarixiy faktlarni h ech kim inkor eta olm aydi. B iroq 
bosm a dastgoh yoki terish harflari yoxud u la r haqidagi g ‘oyalar o ‘n m in g
ierogliflar m am lakatidan lotin alifbosi m a m la k ati boMgan G erm an iy ag a 
k o ‘chib o ‘tganligi haqida hozircha h ech kim a n iq m a’lum ot b erg a n ich a 
yo‘q.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

II B O ‘LIM
M ATBUO T DAVRI
I I I qism.
YEVROPA RENESSANSI JURNALISTIKASI 
VI bob.
IOGANN GUTENBERG IXTIROSI 
I-fas I.
Buyuk kashfiyot mohiyati
Iogann G u te n b e rg g a c h a b o 'lg a n jum alistikaning dastlabki k o ‘rinish- 
lari. K o ‘pgina m a m la k a tla rd a um um an m atbuot, vaqtli m atbuot va 
ju rn alistik a asoschisi sifatid a n em is ixtirochisi Iogann G ensflyaysh G u te n ­
berg ta n olingan. Biz u sh b u nu q tay i nazarga qo'shilam iz. H aqiqatdan ham
u jurnalistika kashfiyotchisim i va nim a uchun biz bunday qarash 
tarafdorim iz? Bu savollarga m a zk u r bobning oxirrog'ida javob beramiz. 
U shbu qism ning vazifasi esa q o ‘yidagidan iborat: G u ten b e rg jum alistikaga 
asos soluvchi sa n a la r ek an , ungacha jum alistikaning qaysi belgi va 
xususiyatlari boMgan va u m a zk u r ko‘rinish!arni q an d ay rivojlantirganki, 
asoschi nom iga sazo v o r b o ‘lgan? Bular shunchaki q o'yiladigan savollar 
em as. U larga javob to p is h ju m a listik an in g jam iyatdagi o ‘m i va vazifalariga 
t o ‘g ‘ri baho berish u c h u n p rin sip ial aham iyatga ega.
Bizningcha, ju rn a listik a paydo b o lish in in g turli konsepsiyalarini 
ifodalash m um kin. 
Birinchisi
— 
ijodiy konsepsiya.
Y a’ni, jurnalistika qaysi- 
d ir davrlarda m a ’lum b ir ijo d k o rlar faoliyati natijasida asta-sekin shakllanib 
kelgan.
Ikkinchisi - kasbiy konsepsiya.
Turli kasb egalarining har qaysi, m a- 
salan, jarchilar, y ozuvchilar, shoirlar, chopariar, turli h u n a r egalari, 
kotiblar, xattotlar, n a q q o s h la r va hokazo o ‘z faoliyatini rivojlantirib, uning 
doirasini kengaytirgan. U sh b u h u n arla r uyg‘unlashib borib, bosm a m atbuot 
sa n ’atiga zam in tayyorlagan va u n i vujudga keltirgan.
Uchinchisi — texnikaviy konsepsiya
Insoniyat ishtirokida texnika 
taraq q iy etgan sari tu rli asbob-uskunalar kashf qilinib, yagona nusxalar 
bosiladigan vositalardan k o ‘p ro q adadlashtirishga o ‘tila borilgan. Bunday 
ja ra y o n asrlar osh a m u k am m allash u v d a davom etib, bosm a stanokning 
kashfiyoti bilan tugaUangan.
To ‘rtinchisi — tarixiy konsepsiya.
Kishilik jam iyatining rivojlanishi o ‘z- 
o ‘zid an bosm a usk u n a yaratiiishiga olib keldi. E rtam i-kechm i, bu albatta 
am alga oshirilar edi. O d a m la r tom onidan uzoq tarix davom ida kashf
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

etilgan ju d a ko ‘p ixtirolar, o‘sha vaqtlarda u la rg a za ru ra t sezilmaganligi 
sababli, barbod b o ‘lib ketgan. Lekin, shunga q a ra m a sd a n , h ar bir kashfiyot 
tarixning hosilasi o ‘laroq, jam iyat taraqqiyotning ta q o z o si bilan dunyoga 
kelgan.
Beshinchisi — tashkilotchilik konsepsîyasi.
K lm d ir jurnalistikaning 
belgiJari va xususiyatlari vujudga kelishini b o sh q a la r o ld id a vazifa sifatida 
q o ‘yib, ularning ishlashi u chun sh a rt-sh a ro itlar yaratgan, m ehnatini 
taqdirlagan, yangi izlanishlarga safarbar etgan va n atija d a, jurnalistikaning 
dastlabki va asl k o ‘rinishlari paydo bo'lgan.
Bunday konsepsiyalar ro'yxatini davom ettirish (qobîiiyatlilik va hokazo 
konsepsiyalar) m um kin. Fikrimizcha, ulardan h a r biri jurnalistikaning asosiy 
m a ’nosini, mag‘zini em as, balki bor haqiqatning qaysidir bir qirrasini aks 
ettiradi. Bu haqda ushbu-faslda keyinroq to ‘xtalam iz. 
'
Jum alistika yaxlit b ir tizim sifatida qaysi ta rk ib iy qism lardan tashkil 
topgan va G uten b erg u la r rivojiga qanday hissa q o ‘shgan? Fikrim izcha, 
m azkur tizim to ‘rtta asosiy bo‘g ‘indan iborat: m u a llifla r guruhi, jum alistik 
matn,
bog'lanish kanali va auditoriya. U shbu q ism larsiz jum alistik a paydo 
bo'lish i m um kin em as edi. U lar tarixan h ar xil d a v rla rd a vujudga kelgan va 
h ar biri o 'z yo'n alish id a rivojlangan.
M ualliflar guruhi. Bu guruhga m uallifning o ‘zi, noshir, ta ’sischi, 
m uharrirlar kiradi. M uallif, t a ’sischi va n o sh irla r jurnaJistikadan oidingi 
davrlarda ham b o ‘lgan. Bosma m atbuot ixtiro q ilin g an id a n keyin ularning 
kasbîy faoliyati keskin rivojlana va o ‘zgara b o rad i. H a r qanday yangi 
tadbirkorlik kabi m atbaachilik ham m oliyalashtirishga m uhtoj bo'lgan. 
Bosiladigan m atnlarni yangi kasb sifatida savodli o d a m la r o ‘qib chiqishlari 
kerak edi. M u harrirlar shunday odam lar b o 'ld i. N o sh irlik va m uharrirlik 
rusum i bosm a u skunadan oldin yoki u bilan b ir p aytda vujudga kelgan 
b o ‘Iishi ham m um kin. 0 ‘z -o ‘zidan ayonki, m u a llifla r guruhining a ’zolari 
jum alistik m atnlarni o ‘qib tushunishlari zarur edi.
Ju rnalistik m atn. U ning paydo b o ‘lishi u c h u n e n g m uhim shart alifbo 
edi. Alifbo kashfiyotining buyukligi shundaki, u insoniyatning shundan 
oidingi butun bir aqliy rivojlanish jarayoni n atija sin i o ‘zida m ujassam - 
lashtira oldi. Alifbo b o ‘lm aganida, o dam lar a x b o ro tn i bir-birlariga yozm a 
ravishda muvaffaqiyatli uzatishga erisholm asdilar.
Yozma
m atnlaniing bir qismi mualliflaming xohishi, shaxsiy dunyo- 
qarashi va siyosiy nuqtayi nazarini aks ettirgan bo'lsa, boshqalari ularga 
rahbarlari tom onidan berilgan topshiriqlarga binoan yozilgan buyurtma asarlar 
shaklida dunyoga kelgan. Ya’ni, oxirgi turdagi m ateriallar mualliflar uchun 
m a’naviy ehtiyoj sifatida emas, balki tirikchilik zarurati ham da ijodiy 
hunarmandchilikni am alga oshirish natijasida paydo b o ‘lgan. Bulaming bar- 
chasi dastlabki shakllarda b o ‘lsa ham, G utenbergdan o ldin dunyo yuzini ko‘r- 
gan edi. Shu bilan biqga, jurnalistik m atn vujudga kelishi uchun zarur bo'lgap 
qog‘oz, bo‘yoq, ayrim texnik asbob-uskunalar h am an c h a ilgari kashf etilgandi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B o g'lanish k a n a li. U shbu b o 'g ‘inning jurnalistikadagi o ‘rni ayrim
m utaxassislar (m asa la n , M aklyuen) to m o n id a n ju d a yuksak baholanadi. 
Aslida, bog‘lan ish k an a li to m m a’noda tex n ik usuldir. A m m o auditoriya 
psixologiyasiga t a ’sir etish nuqtayi nazaridan b og'lanish katta aham iyatga 
ega va o ‘z - o ‘z id a n m a ’lum ki, usiz m aterialni u m u m a n tarqatib b o lm a y d i. 
G utenberg d a v rid a ax b o ro t yoyishning bugungi zam onaviy usullari haqida 
ta sa w u r h am b o 'lm a g a n , lekin loy, yog‘o ch va toshlardagi yozuvlar ancha 
keng tarqalgan edi. P o c h ta xizmati tufayli G u ten b e rg yaratgan yangi usul 
yordam ida b o sm a m a te ria lla r bevosita talabgorlarga te z yetkazila boshlandi 
va shu bilan o m m a v iy kom m unikatsiyalar yuksak tarixiy bosqichga 
ko‘tarilib, keskin rivojiandi.
A uditoriya. O m m a v iy axborotga m uhtoj ijtim oiy guruhlar, qatlam lar 
va alohida sh ax slar ongli inson paydo bo‘lishi bilan vujudga kelgan.
Endi G u te n b e rg ixtirosigacha b o ‘lgan bosm a shakldagi nusxa olish 
turlarining tarixiga y ak u n yasaylik. Biz faqat h aqiqatdan ham bo ‘lgan va 
o ‘z tasdig‘ini a n iq to p g a n usullar haqida so ‘z yuritam iz.
I- T o g ‘ri va o y n a shaklidagi sopol va toshdan o ‘yilgan shaxsiy qoliplar 
(shtamplar) y ordam ida am alga oshiriladigan tekis bosm a (mUoddan aw algi 3 -
2-mingyilliklar) b a rc h a qadim iy Sharq mamlakatlarida q o ‘lIanilgan. Bunday 
usulda rasmlar, ierogiiflar va mixxatlar bitilgan.
2. Q uym a m etalli oyna (aks) tasvirli m ixxat bosmasi (Xaldeya, 
m iloddan a w a lg i 3 —2-m ingyilliklar). B unday usu ld a bino poliga yotqi- 
ziladigan m etalli ta x ta c h a la r yasalgan.
3. G isht va to sh li, g‘ildirakli (rolikli) b ir tasvirdan iborat yoki tasm a 
(bir xil tasviriar q a to ri) shaklidagi bosm a (M esopotam iya, Bobil, Assuriya, 
m iloddan a w a lg i 2-m ingyillik). Bu usulda rasm lar, ierogiiflar, mixxat 
chiqarilgan.
4. L oydan yasalg an buram a (spiral) shaklida joylashtirilgan, alm ash- 
tiriladigan, a lo h id a ideografik bosm ali lappak (K rit oroli, m iloddan a w a le i 
XVI asr).
5. Yog‘o c h d a n yasalgan (ksilografik) m a tn li bosm a taxtacha, plitalar 
(Xitoy, V III asr).
6. K atta a d a d d a ksilografiya yordam ida chiqarilgan buddaviylikka oid 
d uolar to 'p la m i m a zm u n id ág i birinchi bosm a kitoblar (Yaponiya X itov 
868-y.).
7. S opoldan yasalgan va bosishga m oslashtirilgan (aks) tasvirli birinchi 
aloh id a-alo h id a iero g iiflar (Bi Shen, X itoy, 1 0 40-1048-y.).
8. Yog‘o ch d a o y n a tasvirida bitilgan m atnlam i bosish (Yevropa, XIV asr).
9. O yna ta sv irid a m isdan yasatilgan alo h id a ierogiiflar yordam ida 
m atn lam i k o ‘p a y tirish (K oreya, 1392-yildan boshlab).
10. M u q o v a lar tayyorlash u ch u n m etalli q o lip harflardan foydalanish 
(1433-yil, K o n rad F o rster, N yurnbeig shahri). 
,
Y uqoridagi d a lilla rd a n q o ‘yidagicha xulosalar chiqarish m um kin. Bi- 
rinchidan, G u te n b e rg d a n oldin jurnaüstika paydo bo ‘lishi va te z rivojlanib
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ketishi u chun puxta tashkiliy va texnikaviy zam in yaratilgan. Ikkinchidan, 
om m aviy axborotga ehtiyoj ham ju d a yuqori darajada b o ‘lgan. Aks holda 
yangi ixtiro te z tarqalib ketm asdi. A ynan shu sabablar tufayli G utenberg 
ixtirosini insoniyat tarixida buyuk bosqich deb hisoblasak, m ubolag‘a 
b o ‘lmaydi.
G utenberg m atbaachiligining tarixi. Bobim iz q a h ra m o n i M aynsning 
qadim gi zodagon avlodlari (patritsiylar)dan edi. T u g 'ilg an yili aniq em as- 
tax in iu a n 1394—1399-yillar orasida. Tavallud topgan jo y i «G uten b erg uyi* 
deb nom langanligi sababli o ‘sha davrlardagi a n ’a n a la rg a k o ‘ra, uning 
fam iliyasi ham G utenberg bo ‘lib ketgan.
Patritsiylar M aynsda hukm ronlik qilish u ch u n sex ustalari (turli 
kasbdagi hunard m an d lar uyushm alari) bilan kurashni dav o m ettirardilar. 
Bu kurashda sexlar q o ‘Ii baland Velganligi sababli b o sh q a patritsiylar bilan 
birga Iogann ham M aynsdan haydaladi.
M a ’lumki, 1434—1444-yillarda Iogann Strasburgda yashagan. 1439- 
yilda uning ishi yuzasidan ushbu shaharda bo ‘lib o ‘tgan sud m ateriallaridan 
xulosa chiqarish m um kinki, u o ‘sha yillardayoq q o ‘l bilan terilgan harflar 
yordam ida bosma ixtiro ustida bosh qotirgan.
1438-yilda G utenberg oyna tayyorlash m aqsadida o 'z in in g uch shir- 
katdoshi bilan birgalikda ustaxona ochadi. Bu h u n a rm a n d la r n im a chiqar- 
gani hozirgacha aniq m a ’lum em as. Ayrim tarix ch ilar u la r haqiqiy oyna 
chiqargan, deyishadi. B oshqalar esa, shirkatdoshlar m atbaachilik bilan 
shug‘ullangan va «Insoniyatni qutqarish ko‘zgusi» nom li d in iy kitobni chop 
etgan, deb hisoblashadi. Bu m ahsulotni chiqarish h u n arm a n d larg a bog‘liq 
b o im a g a n sabablarga k o 'ra to 'xtatilgan. Shundan keyin G uten b erg o ‘z 
ham kasblariga yangi s a n ’atn i - m atbaachilikni o ‘rgatishga q a ro r qiladi. 
M aslakdoshlar yangi h u n a r sirlarini oshkor qilm aslikka kelishadilar.
Sud m ateriallaridan gap m atbaachilik haqida ketayotganligini bilvosita 
bilib olish m um kin. 1436-yilda G utenberg zargar G a n s D yunnega maxfiy 
b uy u rtm a berib, 100 gulden haq to ‘lagan. M utaxassislar taxm inicha, gap 
bosm a u chun maxfiy texnik jih o z la r tayyorlash h aq id a ketgan. U shbu 
d etallar keyinchalik m atritsa, p u an so n kabi nom lar olgan.
Ayni paytda G utenberg durad g o r K onrad Z asp ax g a bosm a press 
yaratish uchun yana bir maxfiy topshiriq beradi. Sud m ateriallarid a q o 'r- 
g koshin, bosm a va quym a m ateriallar ham da m ayda va yirik ro q uskunalar 
h aq id a ham so ‘z yuritilgan. Bu m isollardan m a ’lum b o la d ik i, o ‘sha yil- 
larda G utenberg haqiqatdan ham bosm a m atbuot uskunasi ustida astoydil 
va ja d al ish olib borgan.
A lbatta, tadbirkorlik faoliyati an c h a mablag* ta lab qiladi. Ixtirochining 
o ‘zida bunday im koniyatlar yo ‘q edi. Shu sababli u 1442-yilda Avliyo 
F o m a ibodatxonasidan qarz olgan. Keyinchalik pulni shartlashilgan vaqtda 
qaytarib berolm aganligi sababli ibodatxona 1456-yilda G uten b erg n i qa- 
m o q q a olishni so 'ra b sudga m urojaat etadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1444-yilda G u ten b e rg M aynsga qaytib kelib, bosm a stanokni ixtiro 
qilish u stid ag i ishini davom ettirark an , yana 150 gulden qarz oigan.
E n d i kitobim izning bosh m asalalaridan bo'lgan G utenberg kash- 
fiyotining bevosita m ohiyati nim ada ekaniigini aniqlab olaylik. Ixtirochining 
asosiy xizm ati shundaki, u alm ashtirishga im koniyat beruvchi, harakat- 
lanuvchi, a lo h id a kichik literalar-harflam i yaratdi, natijada, ulam i tekislikda 
y o n m a -y o n joylashtirib, yuzasiga bo'yoq surilgach, ustiga qog‘o z bostirish 
y o ‘li bilan, nusxa olish imkoniyati tu g ‘ildi. K eyin ushbu harflam fistalgancha 
yangi ta rtib d a joylashtirib (ya’ni, yangi m a tn Uizib) yana nusxa olaverish 
m um kin b o ‘ldi. Kashfiyot shu q ad a r puxta o ‘ylangan ediki, u 500 yil 
davom ida, fo to usulida h arf terishga o ‘tilgunga qad ar o'zgarishsiz ish berib 
keldi va tu rli m a m la k atlarda hozir h am asqotm oqda.
G utenb eig n in g bosm a harflari gart nom li qotishm adan tayyorlangan. 
Q otishm a 98 foiz qo'ig'oshindan, qolgani qalay va surm adan iborat edi. G artli 
harfni tayyorlasli uchun dastlab m atrisa ishlab chiqilardi. M atritsa — bu 
birinjdan quyilgan chorqirra bo‘lib, uning yon qismidagi chuqurlik haifning 
to ‘g ‘ri shaklidan iborat. Matritsaga eritib quyilgan qo ‘rg‘oshin sovugach, to ‘rt 
tom onidan qirqib tekislanib foydalanishga tayyor holga keltirilaidi. Natijada, 
taxm inan ikki sm kattalikdagi uzunchoq chorqirra - brusok hosil bo'laidi. 
Ustida o yna shaklidagi, ya’ni aks, teskari tasviri bo‘lgan harflar yonm a-yon 
terilganda s o ‘z, satr, xat boshi va saliifa vujiidga kelar edi.
T e rid a n yasalgan kichik q o p ch a la r yordam ida harflar yuzasiga buyoq 
yoyilardi v a ustiga qog‘oz yotqizilib, tekis press bilan bosilardi. Shu yo ‘l 
bilan b o sm a m a tn olinardi. M atritsa va harflam i m etalldan quyib, cheksiz 
sonda n usxa ch iq arish m um kinligi kashfiyotning katta yutug'i edi. Nusxa 
o lin g a n d an k eyin harflar joylashtirilishini o ‘zgartirib, yangi m a tn hosil 
qilish m u m k in b o ‘lardi. Q o‘rg‘o sh in te z yem irilm asligi sababli k o ‘p nusxa 
bosib olishga ch id ard i. M atndagi xato lam i tuzatish ham oson edi, n o to ‘g ‘ri 
tushgan h a r f bigiz yordam ida chiqarib olinib, o 'm ig a kerakli h a rf 
qo'yilardi.
H a r f te ru v c h in in g m ehnati ju d a m ayda va serdiqqat edi. 0 ‘sha 
vaqtlarda 12 so a tlik ish kuni davom ida b o r-y o ‘g ‘i bir bet m atn teriiardi. Bu 
taxm inan 2600—2700 harfdan iborat b o ‘lib, bugúngi kom pyuterda terilgan 
m atn n in g b ir b etig a teng keladi. H ozirgi o ‘Ichovlarga solishtirganda, bu 
ju d a k am d ek tuyuladi, am m o XV a s r sur’atlari m anzarasida b u an c h a 
yuqori n a tija edi. B uni his qilish u c h u n qoyalarda o ‘yilgan harflam i eslash- 
ning o ‘zi kifoya.
Y ana b ir d alilni keltirm aslikning iloji yo ‘q. Ayrim tarixchilar kitob 
m atbaasi ix tiro c h ila ri sifatida Praga fuqarosi Prokop Valdfogelni, bo sh - 
qalari esa g o llandiyalik Laurens K o ste m i yoki yana kim nidir tilga oladilar. 
Lekin m utaxassislam ing aksariyati b u n g a q o ‘shilm aydilar.
D astlabki bosm a nashriar. XV asrning o 'rta la rid a matbaachilik m utlaqo 
yangi, sir saqlangan, ko'pchilikka n o m a ’lum kaslifiyot edi. Natijada, ixtiro 
zam ondoshlari qaysi bir kitob birinchi b o'lib qay usulda bosilganiga uncha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ham e ’tib o r bermaganlar. Shu sababli ayrim tadqiqodchilar fikricha, 
G utenberg tom onidan 1445-yilda bosilgan «Qiyomat parchasi»ni dastlabki 
bosm a kitob deb hisoblash kerak. B oshqalar taxm inan 1445-yillarda birinchi 
bosilgan kitob deb Eliy D onatning gram m atikasini tilga olishadi. H atto , 
«K onstansa eparxiyasining ibodatnomasi* kitobi ham aniq xronologiyaga ega 
emas. T axm inlarga ko'ra, aynan shu asa r G utenbergning birinchi kitobi 
bo'fgan. A m m o aniq tarixiy dalillar bilan tasdiqlanmaganligi sababli b unday 
fikrlar farazligicha qolmoqda.
Lekin 1452—1456-yillarda G u te n b e rg to m o n id an ikki jild lik Bibliya 
c h o p etilgani asosan isbotlangan. K ito b n in g vujudga kelish tarixi h aq i- 
q atd an ham dram atik xarakterga ega. 1450-yilda G utenberg m aynslik 
logann F ustdan 800 gulden qarz olib, b osm axona tashkil etadi va Bibliyani 
c h o p eta boshlaydi. Kitobning hajm i a n c h a k atta edi: birinchi jild 324 bet, 
ikkinchisi 317 bet. Ish cho'zilib ketib, pul yetm ay qoladi. G u te n b e rg
F ustdan y an a 800 gulden qarz olib, u n i o ‘ziga sherik qiladi. A m m o te z 
o rad a u la r o ‘rtasida nizo chiqib, F ust sherigi ustidan sudga m urojaat qiladi. 
1455-yiI 16-noyabr kuni sud majlisi b o 'la d i. Birinchi bosm a kitob h aqida 
bizgacha yetib kelgan m a ’lu m o d a r asosan ushbu sud m ateriallariga 
asoslangan. Q arangki, logann sherigi Iogannga qarshi sud ishini q o ‘z- 
g‘atm aganida, jurnalistika tarixini y o zayotganlar kalavaning uch in i topishga 
qiynalib, y an a qancha ovora bo'lishlari m u m k in edi.
Sud qaroriga muvofiq, Gutenberg barcha asbob-uskunalami h am da chop 
etilgan Bibliyaning 200 nusxasini Fustga beradi. Ulam ing 30 nusxasi qim m at- 
baho pergamentda, qolgani esa qog‘ozda bosilgan edi. Aslida esa, Bibliya 
m atni ju d a chiroyli, yaxshi did bilan ch o p qilingan b o lib , k o ‘p odam larni 
yangi ixtiroga nisbatan e ’tibor va hurm at bilan qarashga da’vat etgandi.
1454—1455-yillarda ikkita indulgensiya (ya’ni, gunoh kechirilgani 
haqida R im papasi tom onidan berilad ig an yorliq) m atni chiqarildi, ular- 
ning h ar qaysi bitta betdan edi. 1455-yilda «Turkiya taqvimi» h a m d a R im
papasi K alikst III ning «Turkiya bulla»si (farm oni) chop etildi. Ikkala 
huijatda ham aslida xristianlarga tegishli b o ‘lgan K o nstantinopol sh a h ri 
1453-yilda tu rk lar tom onidan egallab olinganligi haqida so ‘z y uritilgan va 
endi tu rk lar b u tu n Yevropani zabt e tish la ri m um kinligi uqtirilgan.
1456-yil Rim viloyatidagi arxiepiskopliklar va episkopliklar tavsifi, 
1457-yil taqvim i bilan bir betda jo ylashtirilgan duo varaqasi, 1457—1458- 
yiUar «A stronom ik taqvim»i turli a d a d la rd a nashrdan chiqdi. 1457-yilda 
ch o p etilgan «M ayns psaltiri»ning m atb aach isi kimligi aniq isbotlanm agan, 
ayrim taxm inlarga qaraganda, bu G u te n b e rg edi. Holbuki, ushbu m a n b ad a 
birinchi m a rta noshir sifatida «Fust va Shyoffer* firmasi keltirilgan. P e te r 
ShyofTer o ‘z vaqtida G utenbergning sh o g ird i b o ‘Igan. Sud ishida esa F u st- 
ning yonini olib, keyinchalik u nga shirkatdoshlik qildi. M azkur n ash rd a 
birinchi m arta ikkinchi-qizil buyoq ishlatildi.
1457—1458-yillarda Bibliya y an a c h o p etildi. U shbu kitobning bitta 
nusxasi hozir Parij kutubxonalaridan birida saqlanm oqda. T axm inlarga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

q ara g an d a, rtiazkur kitob B am berg shahrida bosilgan bo'lish i m um kin, 
a m m o buni dalillovchi a n iq faktlar yo‘q. 1460-yilda M ayns shahrida katolik- 
lam m g «K atolikon* deb n o m la n g an ibodatnomasi c h o p etildi. M azkur 
m a n b a d a ushbu nashr qam ish , toshqalam va perosiz, balki go ‘zal m atritsalar 
h a m d a buyoq yordam ida am alga oshirilgani haqida faxr bilan gapirilgan.
S h u n d ay qilib, kishilik jam iyatida asarlar prinsip jih a tid a n yangi 
y o ‘sin d a , ya’ni, m atb aa u su lid a bir xil m atnlarni olish y o ‘li bilan chop 
etilishi a n iq o ‘z ifodasini to p d i. Ushbu kitob m atbaachisi h aq id a ham 
ikkita faraz m avjud: yo G u teftb e rg yoki Fust bilan Shyofler.
H a r doimgidek, o ‘sha zam onlarda ham hokimiyat u chun toitishuvlar 
q attiq b o ‘lardi. 1462-yili M ayns arxiepiskopi lavozimi uchun D iter fon 
Izenbutg va A dolf fon N assau o ‘rtalarida ayovsiz kurash ketdi. Shahar 
aholisining aksariyati fon Izenbuig tom onini oldi. A m m o fon Nassauning qo'li 
baland kelib, u M aynsni to r-m o r qildi, mahalliy aholining k o ‘pi jo n saqlash 
u c h u n boshqa shaharlaiga ko ‘chib ketdi. Yangi hukm dor zodagon G uten- 
bergni o ‘z qaram og‘iga olib, unga moddiy yordam ko‘rsata boshladi. Ammo 
G uten b erg m atbaachilik bilan boshqa shug‘ullanmadi va 1468-yilda vafot etdi.
1440— i450-yillarda M ayns sh a h ri bosm axonalarida faoliyat k o ‘rsatgan 
u sta la r 1462-yilda Y evropa m am lakatlari bo‘y!ab ta rq a lib ketdilar va 
b o sh q a shaharfarda b o sm a x o n alar tashkil etishga kirishdilar. S hunday qilib, 
«nem is s a n ’ati* deb n o m o lgan yangi kashfiyot Y evropani zabt eta 
boshladi. Bu esa n ihoyatda k a tta aham iyatga ega tarixiy ja ra y o n edi.
Y evropada m atbaachilikning tarqalishi.