Н. А. Самиғов, Ф. Д. Жўраева, Сайдуллаев А. Б

ЎУМ 2020 йил “Қурилиш материаллари ва буюмлари” Н.А.Самиғов, Ф.Д.Жураева, Сайдуллаев А.Б. 
қоришмага цемент массасига нисбатан 0,1-0,5% гелполимерларни қўшиш 
усулидир. Гелполимерлар бетонда сувни микроструктура даражасида ушлаб 
туриш қобилиятига эга. 
Монолит бетон совуқ шароитда қуйилганда юзаси иссиқлик изоляцияси 
материаллари билан вақтинча ёпиб қўйилиши шарт. Махсус материаллар 
асосида монолит бетон конструкцияларни дастлабки кунларда ўраб қўйиш 
бетоннинг нормал қотишини таъминлайди. Совуқ кунларда бетонни “термос” 
типидаги қолипларга қуйиш мақсадга мувофиқ бўлиб, термоснинг оралиқ 
бўшлиғига иссиқ ҳаво, буғ юбориш имконияти бўлади. 
Қотган бетоннинг сифатини бузиб ва бузмасдан синаш усулларида 
аниқлаш мумкин. Бетоннинг мустаҳкамлигини бетон қоришмасидан 
мунтазам равишда намуна олиб махсус кублар тайёрланади ва уларни 7 ва 28 
сут синаб аниқланади. Куб намуналари йиғма ва монолит бетон қотиши 
шароитларида қотиши керак. 
Бетоннинг мустаҳкамлигини бузмасдан механик ва физик синаш 
усуллари мавжуд. Механик усулга И.А.Фидзелнинг “Шар болғаси” ва 
К.П.Кашкаровнинг “Эталон болғаси” (Кашкаров болғаси) мисол бўлади. 
Механик усул зарб берилганда бетон юзасида ҳосил қилинган чуқурча 
катталиги билан ифодаланади, чунки бетоннинг мустаҳкамлиги юқори бўлса 
чуқурча кичик ўлчамда ҳосил бўлади. Физик усуллар бетонга берилган зарба 
тўлқинлари ва ултратовуш импулсларининг тарқалишига асосланган. 
Ултратовуш портатив асбоблари ёрдамида бетонда бўйлама ва кўндаланг 
ултратовуш тўлқинлари тарқалишини аниқлаш мумкин. Бетон зич ва 
мустаҳкам бўлса, ултратовуш тўлқинлари тарқалиш тезлиги юқори бўлади. 
Бетоннинг 
мустаҳкамлиги 
“ултратовуш 
тезлиги-мустаҳкамлик” 
номограммаси ёрдамида ўртача 10% хатолик билан аниқланиши мумкин. 
Ултратовуш дефектоскопи ёрдамида бетондаги дарзлар, ғоваклар, бўшлиқлар 
аниқланади. 
Ҳозирги кунда лазер нури тарқатувчи асбоблар ёрдамида бетоннинг 
зичлиги, дефектлари, намлиги ва бошқа хусусиятларини ўта тезкорлик билан 

---

255