Кўчмас мулк иқтисодиёти

Рақобат воситаси вазифаси.
Нарх рақобат курашининг энг муҳим воситаси 
ҳисобланади. Ишлаб чиқарувчилар ўз рақибларини енгиш учун нархни пасайтириш 
усулидан фойдаланишлари мумкин. Демак, нархни ўзгартириб туриш усули рақобатда 
кенг қўлланилади. 
5.
Ижтимоий ҳимоя вазифаси.
Нарх аҳолининг кам даромад олувчи айрим 
қатламларини ижтимоий ҳимоя қилиш вазифасини ҳам бажаради. Нархнинг бу вазифаси 
товар (хизмат)лар ижтимоий дотациялашган нархлар бўйича сотилганда бажарилади. 
Бунда улар давлат бюджети ва турли ҳайрия маблағлари ҳисобига молиявий 
таъминланади.
Иқтисодиётнинг турли соҳалари ва тармоқларидаги ишлаб чиқариш ва сотиш 
шароитларининг хилма-хиллиги ҳамда бозор муносабатларининг ривожланиши 
даражасидаги фарқлар нарх турларини фарқлаш заруриятини туғдиради. 
Иқтисодиётда 
амал қилиб турган барча нарх турлари нарх тизимини ташкил қилади. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.7-расм.Нарxнинг аcоcий кўринишлари 
дoим
ий
; 
вақ
ти
нч
алик
. 
НАРX 
Xизмат 
кўрcатиш coҳаcи 
ва тoвар 
муoмалаcи 
бўйича 
Ҳаракат 
муддати 
бўйича 
Тoвар 
бoзoр 
турлари 
бўйича 
Бoзoр 
ҳoлати 
бўйича 
Таъcир 
дoираcи 
бўйича 
Бeлгилаш 
даражаcи 
бўйича 
улг
ур
ж
и н
ар
x
; 
ча
кана н
ар
x
; 
x
арид нар
x
; к
eли
шилг
ан
нар
x
; 
x
алқ
ар
o
нар
x
; 
cм
eта нар
x
; 
тариф.
ишлаб
ч
иқ
ариш
в
ocитала
ри 
нарxи
; 
ташқ
и c
авдo н
ар
xлари
; 
иcтeъ
мoл
тoв
арла
ри н
арx
и,
иш
чи ку
чи
нархи
яг
oна н
арx,
ҳудуд
ий
на
рx.
эрк
ин
нар
x
, қ
ат
ъий
на
рx
, 
ша
ртн
o
мав
ий
нар
x
, 
лим
ит
нарx.
талаб
н
ар
x
и,
такл
иф
нар
x
и,
мув
o
занатлаш
ган н
ар
x
. 

---

35 
Нархлар тизимида уларнинг айрим турларининг иқтисодий мазмунини қисқача қараб 
чиқамиз.
Улгуржи нархлар.
Ишлаб чиқарувчилар томонидан катта партиядаги товарлар бир 
йўла кўтарасига сотилганда улгуржи нархлардан фойдаланилади. Улгуржи нархлар ишлаб 
чиқарувчилар ва таъминлаш-сотиш ташкилотлари харажатларини қоплаши ҳамда 
уларнинг маълум миқдорда фойда кўришини таъминлаши зарур. Улгуржи нархлар товар 
биржалари ва савдо уйларида ҳам қўлланилади. 
Шартнома нархлар.
Бу сотувчи ва харидорнинг розилиги билан белгиланадиган, 
улар томонидан тузилган шартномада қайд қилинган нархлардир. Шартнома нархлар 
одатда шартнома битими амал қилиб турган даврда ўзгармайди. Мазкур нархлар ҳам 
миллий ва ҳам халқаро бозорда қўлланилади. У халқаро бозорда қўлланилганда товар 
(хизмат)ларнинг жаҳон нархларига яқин туради. 
Чакана нархлар.
Бу нархларда товарлар бевосита истеъмолчиларга сотилади. 
Чакана нархга товарнинг улгуржи нархи, чакана савдо ташкилотларининг харажатлари ва 
уларнинг оладиган фойдаси киради. Чакана нарх товарларга бўлган талаб ва таклифни 
боғловчи ролини ўйнайди ҳамда уларнинг нисбатига қараб юқори ёки паст бўлиши 
мумкин. 
Давлатнинг нархларни тартибга солиш фаолияти чегараланган (лимитланган) ва 
дотацияли нархларни вужудга келтиради.