Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги якубов Кутфидин Аслиевич, Мирзаев Абдиалим Боймуродович,Бўриев

7.4. Ҳаво ҳайдаш қурилмалари ва компрессорларни ишлатиш 
Ҳаво ҳайдаш ва компрессор станцияларини истеъмолчиларга яқин 
масофаларда жойлаштириш керак. Диаметри 1000 мм гача бўлган ҳаво 
ўтказгичларини қалинлиги 3 мм ли, 1000 мм дан ортиқ диаметрлар 4 мм пўлат 
ашёси ишлатилади. Ҳаво ўтқазгичлар учун пўлат ёки мис қувурлари ҳам 
ишлатилиши мумкин. Ҳаво ҳайдаш ва компрессор агрегатлари қуйидаги 
назорат-ўлчов асбоблари билан жихозланади: 

ҳаво сарфини ўлчаш учун – ҳаво ўлчагичлар, поршенли компрессорлар 
учун бу асбоб ҳаво сақлаш сиғими, ресивердан кейин ўрнатилади; 

компрессордан кейин ҳаво босимини ўлчаш учун манометрлар, кўп 
босқичли машиналар учун ҳар босқичида ўрнатилади, шунингдек 
манометрлар ресивер ва мойлаш тизимига ҳам ўрнатилади; 

узатилаётган ҳаво ва совутиш тизимидаги сув ёки мойнинг ҳароратини 
ўлчаш учун термометрлар ўрнатилади; 

---

200 

совутиш тизимидаги айланма сув сарфини ўлчаш учун сув ўлчагичи; 

электр юритгичлар ишини назорат қилиш учун волтметр, амперметр ва 
ваттметрлар ўрнатилади. 
Станциядаги барча қурилма, қувурлар ва арматураларни қишги мавсумда 
музлашдан сақлаш тадбирлари кўрилиши лозим. Узатилаётган ҳаво 
нотекислигини камайтириш ва босим остида сақлаш сиғимлари - ресиверлар 
ўрнатилади. Асосий агрегатлар ва ёрдамчи ускуналар, вентил ва зулфинлар, 
станция технологик жихозларининг тасвирига тўғри келадиган, ўз тартиб 
рақамларига эга бўлишлари керак. Шунингдек вентил ва зулфинлардан кейин 
муҳит, ғилдиракларни айланиш йўналишини кўрсатувчи миллар ҳам чизилган 
бўлиши шарт. 
Куракли турбокомпрессорнинг юқори тезликларда айланувчи ишчи 
ғилдирак кураклари газларга тезланиш бериб уларни ҳайдайди. Бу 
турбокомпрессорларнинг афзаллиги газларни бир маромда, тухтовсиз ва 
мунтазам бериб туриши ҳисобланади. Иш жараёнида кўп миқдорда иссиқлик 
энергияси ажралиб чиқади. Компрессорларни совутиш учун ҳаволи 
вагидравлик совутиш тизимлари ишлатилади.
Гидравлик совутиш тизимида сув ёки мой иссиқлик элтувчилар 
ишлатилади. Ишлатиладиган сув қаттиқ заррачалардан тозаланган ва 
юмшатилган бўлиши керак.Компрессорларни совутиш тизимини нормал 
ишлашини таъминлаш мақсадида у даврий равишда текширилиб турилиши 
лозим.Ёпиқ совутиш тизимида компрессорга келаётган ва ундан чиқаётган сув 
шишали найча ёки назорат кранлари орқали текширилиши лозим. Сувнинг 
ҳарорати 30-35°С дан ошмаслиги керак.Чиқаётган сув ҳароратини ошиши 
унинг камлигиёки совутиш деворларининг ифлосланганлиги ҳақида далотлат 
беради. 
Турбокомпрессорларни ишга туширишдан олдин ундаги ҳавони 
тозаловчи филтрларнинг ҳолати, автоматика асбоблари ва воситаларини 
мавжудлиги ва созлиги, мойнинг сатҳи ва айланиши, мой насосининг ишлаши, 

---

201 
подшипник ва редукторга мойнинг келиши, компрессорнинг ташқи кўриниши, 
айниқса муфтали уланишлар, зулфинлар текширилади.Зулфин ёпиқ ҳолга 
келтирилади.Шундан кейин компрессорнинг ичидан йиғилиб қолган шабнамни 
тўкиш ва айланма чизиқдаги зулфин очилиши лозим. Шундан кейин кириш 
қувуридаги зулфин очилади, қурилма, электр юритгични сув ёки мой билан 
совутиш тизимидаги зулфинлар тўлиқ очилади.Ишга тушириш юкламасини 
камайтириш мақсадида дроссел тўсиғини 15-20% га очилади. 
Турбокомпрессор ишга туширишда электр юритгичга тушадиган юклама
амперметр орқали, сўриш қувуридаги босим ва ўқнинг бўйлама силжиши 
вакуумметр орқали назорат қилинади.Компрессор ишга тушгандан кейин 
цилиндр, подшипник, редуктор, думмис ва четдаги зичлатгичларга қулоқ 
солинади уларнинг ҳарорати текширилади. Турбокомпрессор тўлиқ айланиш 
тезлигини олгандан ккейин босим қувуридаги зулфин очилади ва айланма 
қувурдаги зулфин эса ёпилади ва шу билан компрессор тизимга қўшилади. 
Турбокомпрессорнинг антипомпаж мосламалари соз ҳолда сақланиши 
лозим ва компрессорнинг қайси иш тартиб вазиятида помпаж пайдо бўлиши 
кузатилиши зарур. Одатда, бундай носозлик босимни ҳаддан ташқари ошиши 
наптижасида пайдо бўлади ва уни олдини олиш учун босимни пасайтириш 
лозим.Бунинг учун айланма қувурдаги зулфин оз-моз очилади.Агар помпаж 
кичик юкламаларда пайдо бўлса – компрессорни тўлиқ юклатиш керак ва 
ортиқча газни айланма қувур орқали қайтариш лозим. 
Компрессорни ишдан чиқариш учун узатиш қувурини ёпиш ва айланма 
қувурни очиш керак, электр юритгични блокировкадан чиқариб ва аста-секин 
йўналтирувчи куракларёки дросел тўсиғи 15-20% гача ёпилиши керак. Шундан 
кейин мой насосини ишга тушириш ва компрессор электр юритгичини 
тўхтатиш лозим.Агар бу турбина бўлса унга борадиган газ вентили ёпилиши 
керак.Шундан кейин журналга роторни тўлиқ тўхташигача кетган вақт қайд 
қилинади. Роторнинг тўхташ вақти йўриқномада кўрсатилган вақтдан ўзга 
бўлса бу подшипник ёки зичлатгичларнинг носозлиги ҳақида далолат 

---

202 
беради.Подшипникларни тўлиқ ва текис совутилишини таъминлаш мақсадида 
гидравлик совутиш тизими агрегатлар тўхтатгандан кейин яна 20 дақиқа 
ишлатилади.Шундан кейин мой насоси тўхтатилади ва сўриш ва оралиқ 
қувурларидаги зулфинлар ёпилади, турбокомпрессор агрегати тозаланади ва 
кўрикдан ўтказилади. 
Компрессор ҳаво ҳайдаш қурилмаларига бериладиган ҳаво тоза бўлиши 
керак.Бунинг учун ҳаво сўриш қувурининг шахтасининг учи бино томидан 
баландроқ 
жойлаштирилади. 
Оқоваларни 
тозалаш 
иншоотларида 
ишлатиладиган ҳаво ҳайдаш станцияларида кичик тешикларга эга ҳаво 
пуркатиш мосламаларига берилаётган ҳаво механик заррачалардан тоза бўлиши 
керак.Йирик станцияларида ҳавони қўшимча тозалаш учун мой фильтрлари 
ишлатилади.Филтрларни текшириш ва тозалаш ишлари ёз ойлари ҳар 15 кунда, 
қиш ойлари эса ҳар 30 кунда бажарилади.Тўрли металл филтрлар 5-10% ли 
иссиқ сода эритмаси билан ювилади. 
Ҳаво босимини текислаш ва намлик ҳамда мойни ушлаб қолиш учун 
ишлатиладиган ҳаво сақлаш сиғимлари(ресивер) мунтазам равишда, сменада 2 
марта сув ва мой моддалари чиқарилиб туриш лозим.Ресивердан 
конденсатнитўкиш машинани ишга туширишдан олдин ҳам бажарилиши керак. 
Ҳар 2-3 йилда ресивер капитал таъмирланиб, ички ва ташқи томонлари қувур 
ва фланец ҳамда арматуралари тозаланиб, бўялиши лозим. 
Ҳаво ўтказгичлар доимо навбатчи ходимлар кузатуви остида бўлиши 
лозим.Ҳаво ўтказгичларнинг ҳолатининг кўриги ва уларнинг текшируви 
қуйидаги муддатларда амалга оширилиб туриши лозим: 

ҳаво ўтказгичлар ва арматураларнинг салник зичлатгичининг ҳолати – 
ҳар куни; 

ўтказгичларни ювиш ва пуфлатиш– йилида бир марта; 

арматураларни таъмирлаш – йилида бир марта. 

---

203 
Марказий магистрал ўтказгич барча ён қўшилишлар ёпилиб тозаланади, 
кейин эса навбат билан ҳар бир ён қўшилиши тозаланади.Ўтказгичларни 
тозалашда улардан ҳаво билан бирга чиқаётган занг чиқиндилари чиқиши 
тўхтагунча олиб борилади.Тозалаш даврида даврида импулс ва ўлчов асбоб 
жумраклари ёпилади. Ҳаво ҳайдаш ва компрессор станция ускуналарини 
нормал ва тўхтовсиз ишлашини таъминлаш мақсадида қуйидагиларга эътибор 
берилади: 

иншоот ва жихозлар ҳолати доимий кузатув остида бўлиб, ишлаб турган 
ва захира ускуна ва иншоотларни мунтазам равишда кўриклардан 
ўтказилиб турилиши лозим; 

қурилмалар ва иншоотларнинг муддатидан олдин ейилишлари ва 
авариялар рўй беришини олдини олиш мақсадларида ўз вақтида жорий 
таъмирлаш ишларини олиб бориш; 

қурилма, механизм ва иншоотлар ҳолатини сақлаб туриш ёки 
модернизациялаш учун капитал таъмирлаш ишларини ташкилаштириш; 

ускуналарни энг иқтисодий қулай тартибда фойдаланиш учун уларни 
синовлардан ўтказиб туриш, тадқиқлар ўтказиш, ишчи кўрсатгичларини 
мунтазам равишда қайд қилиб борилиши керак; 

электр энергияси, ёқилғи, мойлаш воситалари сарфлар меъёрини назорат 
қилиб бориш; 

ҳар йили ишчи ходимларнинг техник фойдаланиш, хавфсизлик 
техникаси, меҳнатни мухофаза қилиш қоидалари бўйича малакаларини 
ошириб бориш ва билимларини текшириш. 
Ҳаво ҳайдаш станцияси жихозларини иқтисодий қўлай тартибларда 
фойдаланиш мақсадларида, маҳаллий шароитларни инобатга олган ҳолда 
ускуна ишлаб чиқарган корхона йўриқномаси асосида ускуналарни ишлатиш 
учун махсус йўриқномалар тайёрланади. Ҳаво ҳайдаш станцияси жихозлари 
атмосфера ёғинларидан ҳимояланган бўлиши керак. Механизмларни мойлаш 

---

204 
воситаларини танлашда йилнинг мавсуми, механизм ва ташқи муҳит ҳарорати 
каби омилларга эътибор бериш лозим.
Ҳар бир ҳаво узатиш қурилмаси ва унинг электр юритгичи паспорти ва 
ишлаб чиқарган корхонанинг фойдаланиш йўриқномаси, ишчи тавсифи ва 
чизмаларга эга бўлиши лозим. Ҳар бир ҳаво бериш қурилмаси ва 
компрессорларнинг ишчи тавсифлари ёки индикатор диаграммалари ҳар икки 
йилда синаш йўли билан олиниши лозим.Назорат-ўлчов асбобларини 
синовлардан ўтказиб туриш стандартлаш ва метрология хизмати тасдиқланган 
график асосида амалга оширилади.