Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

partiyalar o’rtasida taqsimlanadi. Ayrim mamlakatlarda esa ovozlar kuyib 
ketadi. 
Proportsional saylov tizimida ovozlarni taqsimlashning turlicha
usullari mavjud
270
. 
Nomzodlar bo’yicha partiya ro’yxatlari ayrim mamlakatlarda 
qattiq, ayrim mamlakatlarda yumshoq bo’lishi mumkin. Qattiq ro’yxat 
bo’yicha o’tkazilganda, ro’yxatdagilarning yuqori o’rinda turganlari 
ajratilgan o’ringa qarab deputatlik mandatini oladi. Saylovchilar 
ro’yxatdagilardan qaysi birlarining deputat bo’lishiga ta’sir qila olmaydi. 
Partiya organlari ro’yxatni qanday tuzgan bo’lsa, uning yuqori 
o’rindagilariga deputatlik mandati tegadi. 
“Yumshoq ro’yxatda esa “ro’yxatning yuqori o’rnida turgan 
nomzodlar emas, saylovchilar o’rtasida obro’-e’tiborga ko’proq ega
nomzodlar deputatlik mandatiga ega bo’ladi. Bunda saylovchilar partiya 
ro’yxatiga umumiy ovoz berish bilan qo’shimcha ravishda kimni deputat 
270
Избирательное
право
и
избирательный
процесс
в
РФ
. –M.: 
Норма
, 1999. –C.97–101. 
Алебаст
-
рова
И
.
А
. 
Конституционное
право
зарубежных
стран
. –M.: 
Проспект
, 2009. –C.272–277. 

---

673 
bo’lishini xohlab, nomzod ro’parasiga belgi qo’yadi. Bu belgi 
nomzodlarning o’rnini aniqlashda katta ahamiyatga ega. 
Masalan, birinchidan boshlab, yuqori raqamgacha ko’rsatilishi
(1, 2, 3, 4, 5 va h.k.) nomzodlarni birinchi, ikkinchi, uchinchi, to’rtinchi 
mavqeyini ko’rsatadi. Bu usul saylovlarda deputatlik o’rnini 
taqsimlashda partiya organlari emas, hal qiluvchi rolni saylovchi 
o’ynashini ko’rsatadi. 
Xorijiy mamlakatlarda proportsional saylov tizimi deputat 
saylashda (parlament va mahalliy hokimiyat organlari) qo’llaniladi.
Prezident saylovida esa faqat mojaritar tizim amal qiladi. Chunki unda 
nomzod qaysi partiyadan ko’rsatilmasin (bir partiya faqat bitta nomzod 
ko’rsata oladi) saylovchi partiyaga emas, aniq nomzodga ovoz beradi. 
Xorijiy mamlakatlarning saylov tajribasida bir tartibdan ikkinchisiga 
o’tish holati uchrab turadi. 
Xorijiy mamlakatlarda saylov tizimini yana bir ko’p tarqalgan turi 
aralash saylov tizimidir. 
Dastlabki davrlarda Rossiya Davlat Dumasining (quyi palata)
450 deputatining 225 tasi majoritar tizim bo’yicha, 225 tasi proportsional 
tizimda saylanar edi. Keyinchalik deputatlarning barcha 450 tasi 
proportsional tizim asosida saylanadigan bo’ldi. Hozir yana Davlat
Dumasini aralash usulda tashkil etishga o’tilmoqda.