O’zini - o’zi nazorat qilish savollari
1.
Inson va fuqarolarning asosiy konstitutsion burchlari nimalardan
iborat?
2.
“Burch” va “majburiyat” tushunchalarining farqi nimada?
3.
Konstitutsiya va qonunlarga rioya etish burchi nimalarda
ifodalanadi?
4.
O’zbekiston Respublikasi fuqarosi va davlatning o’zaro
bog’liqligi nimaga asoslanadi?
5.
Tarixiy, ma’naviy va madaniy meros deganda nimalarni
tushunasiz?
6.
Ma’naviy boyliklar deganda nimani tushunasiz?
7.
Tabiatni muhofaza qilish bo’yicha qaysi davlat organlarini
bilasiz?
8.
Soliq to’lash majburiyatini amalga oshirmagan shaxslarga
qanday choralar belgilangan?
9.
Vatanparvarlik tuyg’usi deganda nimani tushunasiz?
308
TO’RTINCHI BO’LIM. JAMIYAT VA SHAXS
XV BOB. JAMIYATNING IQTISODIY NEGIZLARI
1-§. O’zbekiston iqtisodiyotida mulk shakllari va ularning huquqiy
kafolatlari.
2-§.Xususiy mulkning daxlsizligi.
3-§. Mulk huquqi va uni amalga oshirishning konstitutsiyaviy
asoslari.
4-§. Tabiiy resurslarga nisbatan mulk huquqi xususiyatlari.
1-§. O’zbekiston iqtisodiyotida mulk shakllari va ularning huquqiy
kafolatlari
Mustaqillik yillarida yurtimizda ijtimoiy hayotning barcha
jabhalarida tub o’zgarishlar ro’y berdi, bozor iqtisodiyotiga asoslangan
demokratik huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish
borasida salmoqli ishlar amalga oshirildi. Respublikamizning istiqlolga
erishishi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot, madaniy va ma’naviy
yangilashning yorqin istiqbollarini ochib berdi. Albatta, istiqlolga
erishgan davlat shubhasiz, o’z taraqqiyot yo’lini izlaydi, yangi jamiyat
qurishga, huquqiy tizimini yaratishga kirishadi.
Ushbu islohotlarning huquqiy kafolati sifatida, avvalo, O’zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasi namoyon bo’ladi. Ijtimoiy hayotning
barcha sohalarida amalga oshirilgan asrlarga tatigulik islohotlar, avvalo,
Konstitutsiyamizda belgilangan pirovard maqsadlar bilan uzviy
bog’liqdir.
O’zida yuksak insonparvarlik g’oyalarini mujassamlashtirgan
O’zbekiston Konstitutsiyasi hayotimiz dasturulamaliga aylandi.
Konstitutsiyaning o’ziga xos xususiyati shundan iboratki, u xalqning
irodasini, ruhiyatini, ijtimoiy ongi va madaniyatini aks ettiradi.
Konstitutsiyadagi prinsip va boshlang’ich asoslar demokratik huquqiy
davlat talablariga to’la mos kelib, ular o’zbek milliy davlatchiligining
tarixiy rivojlanish tajribasiga tayanadi.
Konstitutsiya davlatning qiyofasi, uning ijtimoiy, iqtisodiy va
siyosiy tizimining demokratik tabiati, umuminsoniy qadriyatlarga
sodiqligi, fuqarolarining huquq va erkinliklari qay darajada yuridik
jihatdan himoyalanganligini aks ettiruvchi ko’zgudir. O’zbekiston
309
Respublikasi Konstitutsiyasida ham iqtisodiy hayotning eng muhim
jihatlari, jumladan, jamiyatning iqtisodiy negizining huquqiy asoslari
tartibga solingan bo’lib, ushbu huquqiy normalar mamlakatimiz
taraqqiyotida va iqtisodiy hayotida olib borilayotgan islohotlarni amalga
oshirishda muhim rol o’ynamoqda.
Konstitutsiya jamiyatning iqtisodiy negizini belgilab bergan
normalari o’zbek davlatchiligi rivojlanishining tarixiy tajribasini hisobga
olishi, xalqaro huquqning umume’tirof etilgan ustuvor normalariga
tayanishi bilan fuqarolar uchun munosib hayotni ta’minlashga asos
bo’lib, barqaror madaniy bozor iqtisodiga asoslangan demokratik huquqiy
davlat va erkin fuqarolik jamiyati bunyod etishni huquqiy jihatdan
kafolatlaydi.
Konstitutsiyamizda iqtisodiy sohada taraqqiy etgan mamlakatlarning
asosiy qonunlarida mustahkamlangan mulk shakllarining xilma-xilligi,
mulk huquqi kafolatlari, mulk huquqini amalga oshirish talablari, xususiy
mulk daxlsizligi, mulk huquqining davlat tomonidan himoya qilinishi,
tabiiy resurslardan jamiyat manfaatlarini ko’zlab oqilona foydalanish
lozimligi kabi qoidalar sifatida davlatning ijtimoiy xarakteri o’z ifodasini
topgan.
Ushbu konstitutsiyaviy qoidalar bozor iqtisodiyoti sharoitida
tadbirkorlik erkinligi va xususiy mulkdorlar qatlamini shakllantirishda va
shu orqali fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etib
kelmoqda. Mamlakatimizda fuqarolarning Konstitutsiya bilan
kafolatlangan iqtisodiy huquqlarini, avvalambor, mulk huquqini
kafolatlash bilan bog’liq islohotlar samarasi o’laroq, iqtisodiy o’sish
sur’atlari muntazam oshib bormoqda.
“Konstitutsiyamiz yurtimizda demokratik davlat qurish, erkin
bozor iqtisodiyotini shakllantirish, inson, uning manfaatlari, huquq va
erkinliklari oliy qadriyat hisoblanadigan fuqarolik jamiyatini barpo etish
bo’yicha eng muhim tamoyillar, qoida va me’yorlarni o’zida
mujassamlashtirib, jamiyatimiz hayotining asosiy huquqiy poydevori
bo’lib xizmat qilmoqda”
143
.
Hech bir davlat yoki jamiyatni iqtisodiy munosabatlarsiz tasavvur
qilib bo’lmaydi. Jamiyatning iqtisodiy negizlari esa turli ijtimoiy
munosabatlarni vujudga keltirib, tartibga solib, o’zgartirib, takomillashtirib
143
Каримов
И
.
А
.
Ватанимизнинг
босқичма
-
босқич
ва
барқарор
ривожланишини
таъминлаш
–
бизнинг
олий
мақсадимиз
. –
Т
. 17. –
Тошкент
: “
Ўзбекистон
”, 2009. –
Б
. 29.
310
boradi. Demak, insoniyatning hayoti va faoliyati hamda jamiyat
taraqqiyotida iqtisodiy negizlar eng asosiy zaruratdir.
Faqat iqtisodiy turmush tarziga asoslanibgina unga mos keladigan
davlat tuzumini va kuchli siyosiy tuzilmani barpo etish mumkin
144
. Biz
istiqlolimizning ilk kunlaridan boshlab ijtimoiy yo’naltirilgan bozor
iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish yo’lini tanladik. Bu esa
O’zbekistonning hech bir davlatga xos bo’lmagan, o’z ijtimoiy-iqtisodiy
va siyosiy-huquqiy taraqqiyot yo’li “O’zbek modeli”ning asosini tashkil
etadi.
“Bozor munosabatlariga o’tish – ko’r-ko’rona maqsad emas, balki
iqtisodni o’nglash, jamiyatni yangilash yo’li. Ayni vaqtda bozor faqat
maqsad emas, balki yangi qadriyatlarni shakllantirish, odamlar
farovonligining sifat jihatidan tubdan yuqori darajasiga erishish uslubi va
vositasidir”
145
.
O’zbekiston iqtisodiyoti bozor munosabatlarini rivojlantirishga
qaratilgan. Bozor iqtisodiyoti – tovar-pul munosabatlariga asoslangan, turli
mulkchilikka hamda iqtisodiy erkinlikka tayangan va raqobat vositasida
boshqarilib turuvchi demokratik iqtisodiyot. Dunyo tajribasida bozor
iqtisodiyotining quyidagi uch modeli farqlanadi: aralash iqtisodiyot
(AQSH, Angliya, Fransiya), ijtimoiy bozor xo’jaligi (Germaniya,
Shvetsiya), korporativ iqtisodiyot (Yaponiya)
146
.
O’zbekistonda shakllangan bozor iqtisodiyoti mazmunan ijtimoiy
bozor xo’jaligi modeliga (bozordagi faoliyat tartib-qoidalarini qonunlar
belgilaydi, iqtisodiyot bozor mexanizmiga bo’ysunadi, davlatning
iqtisodiyotga aralashuvi minimal darajada saqlanib qolinadi, iqtisodiyot
erkinlashgan bo’ladi, xususiy sektor qo’llab-quvvatlanadi) yaqin bo’lsada,
bir qator o’ziga xos jihatlari bilan “o’zbek modeli” sifatida e’tirof
etilmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |