5-seminar: Jizzax voxasida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar va uning o`lkani o`rganishdagi ahamiyati

Sug’diyona, Baqtriya, 
Xorazm, Qang
va 
Parkana
kabi davlatlar vujudga keladi. Xitoy yilnomalarida bayon 
qilinishicha, bu davlatlar katorida 
Ustrushona
davlati xam yuzaga keladi. Milodiy 
III—IV asr boshlariga kelib, Ustrushona madaniyati tarakkiy etib, tarixda „400 qal’a 
mamlakati“ deb nomlanadi. Ustrushonada yirik keng va ko’rg’onlar o’rnida ilk O’rta 
asr shaharlari, mudofaa va sug’orish inshootlari yuzaga kela boshlagan. Milodning 
VI asriga oid xitoy va arab manbalarida Ustrushona davlatining chegarasi 
quyidagicha bayon qilinadi: 
„Ustrushona g’arbdan Samarqand, shimoldan Shosh, 
janubdan Kesh, Sug’diyona, sharqdan esa Fartna o’rab turgan xududlardan iborat 
bo’lgan
Al Istaxriyning guvohlik berishicha, 
„Ustrushonaniig katta qismini tog’lar 
egallagan, unda kemalar so’zib yurishi mumkin bo’lgan daryolar xam, ko’llar ham 
yo’q. Ustrushona davlati 18 ta rustoqqa
bo’linib idora qilingan. Tekisliqaagi 
rustoqlarga 
Bunjikat, Savat, Zomin, Xovas, Shovkat, Fankat, Xarakana
kiradi. Tog’li 
rustoqaarga esa: 
Mink, Asbanikat, Biskar, Bankar, Vakir, Shagar, Maschog, Buttam
va 
Burnakan
kirgan“. Bunjikat, akademik V.V.Bartold ta’kidlaganideq Samarqand 
bilan Zomin O’rtasida joylashgan xozirgi Jizzax shahridir. 
Ibn Havqalning
„Mamlakatlar yo’llari xakida kitob“ nomli asarida bu 
shaharlar kuyidagi nomlar bilan yuritilgan: 
Asbanikat, Ko’rkat, Banket, Savat, 
Suvsant, Zomin, Nushkent, Xarakana
va poytaxt shahar 
Bunjikat
(Jizzax) 
xisoblangan. Qo’shni davlatlar: Shoshda 40 ta, Farg’onada 39 ta shahar bo’lgan bir 
paytda Ustrushonada 10 ta shahar bo’lgan.
1
Jizzax shahri atrofida olib borilgan arxeologik qazilmalar sug’orish 
inshootlarini qurish Kushonlar imperiyasi tanazzulidan keyin boshlanib, ilk O’rta 
asrlarda keng tus olganligini ko’rsatmoqda. 1978 yilda arxeologiya institutining 
ilmiy xodimlari tomonidan Jizzax vohasidagi ko’hna, xozirgi paytda xam xarobalari 
1
Ne’matov N. Ustrushona v drevnosti I rannem srednevekovie. T., 1975, str. 35-36. 

---

saqlanib qolgan Sharqiy 
Qaliya kal’asi,
shimoliy 
O’rda qal’asi, Pardakultepa, 
Qang’irkultepa, Almantepa, 
(G’allaorol) yodgorliklari ochib o’rganildi. Sangzor 
havzasining III—IX asrlarga taalluqli 
Rasulboykultepa, Pardakultepa
yodgorliklari 
ilk O’rta asrlarda tekislik yerda kad rostlagan. Pardakultepa aylana shaklida bo’lib, 
xajmi 0,6 ga, balandligi 7 metrni tashkil qilib, kal’aniig markaziy qismi mudofaa 
devoridan iborat. Imoratlar, asosan, paxsa va katta qolibdagi g’ishtlardan qurilgan. 
Markaziy imorat 9 ta xonadan iborat. Pardakultepani o’rganish chog’ida tarixiy 
ahamiyatga ega bo’lgan topilmalar, kundalik extiyoj va uy-ro’zgor buyumlari 
topiladi. Bu topilmalar orasida kosa, piyola, choynak ko’za, qozon kabi idishlar, 
toshdan ishlangan urchuhboshi, eshik oshik-moshiqlari, yorgichoq (qo’l tegirmon) 
va sopol toshlari bor. Bu topilmalar Pardakulgepadagi tarixiy inshoot IV asrda 
qurilib, VI asrgacha mavjud bo’lgani isbot qilindi. 
Komilbobotepa
ham eng qadimgi qala’lardan biri xisoblanadi. Kal’a ochib 
o’rganilganda ajdodlarimizni loydan ishlangan burama shoxli qo’chqor xaykalchasi, 
ushbu xaykalchaga taqlid qilib yasalgan buyumlar VII —IX asrlarga oid ekanligidan 
dalolat beradi. 
Qadimgi Ustrushonaning shimoli-g’arbiy qismida Jizzax vohasida 1980—
1985 yillar mobaynida o’tqazilgan arxeologik kuzatuv ishlari G’allaorol tumani 
xududida bo’lgan Xarakana rustoqining antik va O’rta asr yodgorliklari — 
Oydinsoytepa, Qing’irtepa, Almantepa, Lanaktepa, Nushkeng yodgorliklari, 
G’allaorol voxasining tog’ va tog’ oldi xududlari, Sangzor daryosi xavzasidagi katta 
tekislikda qadimdan aholi zich joylashganidan, dexqonchilikka asoslangan o’troq 
xayot karor topganidan guvoxlik beradi.
1
Ustrushonaning Jizzax vohasi tarixini o’rganishda arab geograf sayyohlari 
Abulqosim ibn Xavqalning