115
tijorat tashkilotining kapital bahosi o’rtacha arifmetik tortilgan formula asosida
topiladi. Ko’rsatkichlar yillik ma’lumotlar bo’yicha foizlar ko’rinishida hisoblanadi.
Hisob-kitoblarda asosiy qiyinchilik konkret mablag’lar manbaidan olingan kapital
bahosi birligini hisoblashda yuzaga keladi. Ba’zi manbalar uchun uni hisoblash juda
oson (masalan, bank krediti bahosi), ba’zi bir manbalar uchun juda qiyin, ya’ni aniq
hisoblash deyarli mumkin emas. Shunga qaramasdan tijorat
tashkilotining kapital
bahosini taxminan bilish, uni faoliyatiga mablag’larni avanslashtirish samaradorligini
tahlil qilishda foyda bergani kabi o’z investitsion siyosatini amalga oshirishda ham
yordam beradi.
«Kapital baho»si ko’rsatkichining iqtisodiy interpritatsiyasi yetarlicha aniqdir.
U ma’lum manbadan jalb qilingan kapitalning bir birligi uchun qanday summani
to’lash kerakligini ko’rsatadi. Biz bu yerda «kapital bahosi»ning o’ziga xos
kategoriyasiga duch kelamiz. Agar oddiy tovar munosabatlari uchun bahosi ba’zi bir
mutloq bahoni ifoda etsa, ya’ni bitta kelishilgan summani sotib oluvchi to’lashi
kerak. Mablag’larning ba’zi manbalari munosabatida esa ya’ni sotuvchi va sotib
oluvchi holatida baholar tangligi ma’lum ma’noda buziladi, masalan, ya’ni bankdan
kredit olar ekan tashkilot kelishilgan foizlarni to’lab borishga majburdir.
Bu foiz
kreditor pozitsiyasida, ya’ni kredit oluvchi pozitsiyasidan ko’rsatilgan xizmat uchun
olinadigan summa o’z bahosidan ko’pdir. Ba’zi bir hollarda kredit oluvchi olgan
krediti real bahosi nominal bahosidan kam bo’ladi.
Moliyaviy menejer o’z kompaniyasi kapital bahosini juda ko’p sabablarga
ko’ra bilishi lozim. Birinchidan, o’z kapital bahosi kompaniya faoliyatiga resurslar
qo’ygan investorlarga qaytimni ifodalaydi va o’z kapitalining bozor
bahosini aniqlash
uchun (masalan Gordon modeli yordamida), kutilayotgan foydani o’zgarishiga
bog’liq holda (aksiya) firma aksiyalari bahosi o’zgarishidan yuzaga keladigan
tushumlar va dividendlarni bashorat qilishda zarur bo’ladi. Ikkinchidan, qarz
mablag’lari bahosi to’lanadigan foizlar bilan umumlashtiriladi. Shuning uchun kapital
jalb qilishning mumkin bo’lgan bir necha variantidan eng yaxshisi tanlab olinishi
kerak. Uchinchidan, bir qancha omillarni (hisobga olish va tanlab)
amalga oshirish
natijasida firma bozor bahosining maksimallashishi barcha ishlatilayotgan mablag’lar
116
bahosining minimallashtirish hisobiga erishish mumkin bo’lgan boshqaruv
personallari oldidagi muhim vazifa hisoblanadi. To’rtinchidan, kapital bahosi
investitsion loyihalarni tahlil qilishda asosiy omillardan biri hisoblanadi.
Bank ssudalari va qarzlari, obligatsion qarzlar,
imtiyozli aksiyalar, oddiy
aksiyalar, taqsimlanmagan foyda, ya’ni bu manbalardan har biri turlicha bahoga ega,
lekin, uni shakllantirish mantiqi bir xil va umumiy ko’rinishda moliyaviy
resurslarning bu tipiga bo’lgan talab va taklifning muvozanati modeli ko’rinishida
ifodalanishi mumkin.
Keltirib o’tilgan rasm oson va aniq interpritatsiyaga ega. Kapital bozorning
muvozanati holatida manba bahosi bu bozor qatnashchilarining o’zaro aloqalari
natijasida stixiyali tarzda o’rnatiladi. AV egri chiziq
mazkur tipdagi kapitalda
takliflarni ko’rsatadi: taklif qanchalik yuqori bo’lsa, narx shunchalik past bo’ladi va
uni potentsial foydalanuvchilar to’lashga rozi bo’ladi. CD egri chiziq talab egri
chizig’i u taklif egri chizig’iga umuman qarama-qarshidir. Egri chiziqlar kesishish
nuqtasida yuzaga keladigan kapital bahosi darajasi kapital bozorida mazkur vaqtda
o’rnatilgan optimal yechimdir.
Qarz kapitalining asosiy elementlaridan biri bank ssudalari va korxona
tomonidan chiqarilgan obligatsiyalar hisoblanadi. Birinchi
element bahosi foydaga
soliq hisobga olingan holda ko’rib chiqilishi kerak. Normativ hujjatlarga muvofiq
bank ssudasidan foydalanganlik uchun to’lovlar mahsulot tannarxida ko’rsatiladi.
Shuning uchun mablag’larning bunday manbasining bir birligining bahosi (
)
bankka to’lanadigan foizga qaraganda kamroq.
Do'stlaringiz bilan baham: 
