Avtomatika elementlarining prinsipial sxemalarda grafik ifodalanishi

Nazorat savollari 
 
1.
1. FR – 2 fоtоrеzistоr sxеmаsini qаndаy rеjimlаrdа ishlаtish uchun 
mo`ljаllаngаn?
2.
FR – 2 fоtоrеzistоr sxеmаsidа qаndаy аvtоmаtik elеmеntlаr qullаnilgаn.
VT1, VT2 trаnzistоrlаri sxеmаdа qаndаy vаzifаni bаjаrаdi?
 
 
14- LABORATORIYA ISHI 
FSK-G
 
TIPIDAGI FOTOQARSHILIKNING PARAMETRLARINI VA 
TAVSIFNOMAlARINI O‘RGANISH 
 
1. Ishning maqsadi.
FSK-G
 
fotoqarshiligining
 
asboblardagi tashqi va ichki fotoeffekt asosidagi 
jarayonlar bilan tanishish. 
2
. Ishni bajarilish tartibi 
2.1
. R
n
 = 
5
,1
kOm
va yorug‘lik oqimi yoritilganlik 
F
1
 = 0,01
5
 lm, F
2
 = 0,03 lm
bo`lgandagi 
FSK-G
 
tipidagi fotoqarshilikni dinamik tavsifini quring 
I
a
 = f(E
manba
)
.
2.2. Natijalarini 3 - jadvalga kiriting

---

57 
2.3. Eksperimental kattaliklar bo`yicha statik volt – amper tavsifnomalarini 
quring
2.4. Statik sezgirligini hisoblang (
E
max
 = 
5
0 V
bo`lganda). 
3.
Fotoelementlarning xususiyatlarini ko`rsatuvchi kattaliklar.
1) Dinamik sezgirlik 
const
R
const
Е
лм
мкА
F
F
I
I
К
ман
дин
ф





ю
1
2
ф1
ф2
.
,
,
,
. 
2) Statik sezgirlik 
const
U
F
F
I
I
К
d
ст
ф




,
1
2
ф1
ф2
.
bunda 
U
d
quyidagicha hisoblanadi: 
U
d
 = E
man
 – I
yu
R
yu
bu yerda 
E
man
- manba kuchlanishi; 
I
yu
 
- fotoelement zanjiri toki; 
R
yu
- fotoelement zanjiridagi yuklama qarshiligi 
R
yu
=100 kOm
. 
4
.3. FSK-G
 
fotoqarshiligining dinamik tavsifnomasini oling 
Buning uchun: 
V2
tutqichini “включено” holatiga o`tkazing. 
Qolgan ishlar 6-laboratoriya ishidagiday bajariladi, natijalarni 3-jadvalga yozing. 
1 – jadval 

F, lm 
U, B 
0 
10 
20 
30 
50 
100 
150 
F
1
 =0,01
5
I
1
 mkA 
F
2
 = 0,03
I
2
 mkA 
5.1 – rasm . Fotorezistorning volt–amper tavsifnomasi. 
 
5
.Hisobot tarkibi. 
 
1.Ishning nomi va maqsadi. 

---

58 
2.Stendning elektrik sxemasi. 
3.O`lchov va hisob kattaliklari jadvali. 
4.Tavsifnoma va grafiklar. 
Nazorat savollari 
1.
Fotoasboblarda bo`ladigan fizik jarayonlarni tushuntiring. 
2.
Gaz to`ldirilgan fotoasboblarning ishlash prinsipini tushuntiring. 
3.
Ichki va tashqi fotoeffekt tushunchasi deganda nimani tushunasiz? 
4.
Fotoasboblarning volt-amper tavsifnomalarini tushuntirib bering? 
 
15-LABORATORIYA ISHI
 
AVTOMATIKA SISTEMALARDA QO‘LLANILADIGAN IJROCHI 
MEXANIZMLAR
1.Ishning maqsadi 
Ijrochi mexanizmlarning ish prinsipi va xarakteristikalarini o‘rganish. 
2. 
Umumiy tushunchalar
 
Ijrochi qurilmalar xar qanday avtomatik rostlash sistemasining tarkibiy qismi 
shisoblanib, ish principi va konstruktsiyalari bo‘yicha turlichadir.Ijrochi qurilmalar 
ikki qismdan ijrochi mexanizm ( IM, ya’ni uzatma) va rostlash organlaridan iborat. 
Foydalanilgan energiya turlariga qarab IM quydagilarga bo‘linadi: elektrik, 
pnevmatik, gidravlik. Elektrik IM o‘z navbatida elektromagnit, elektromagnit mufta, 
bir aylanishli (MEO), ko‘p aylanishli (MEM), to‘gri i harakatlanuvchi (MEP) 
ko‘rinishlarda bo‘ladi. 
IM-larining asosiy parametrlari bo‘lib aylantiruvchi moment, valning bir marta 
aylanishi uchun ketgan vaqt hisoblanadi. 
IM-larining shartli belgilanishi, masalan, quyidagicha MEO-250-100-73 va u 
shunday ta’riflanadi: bir aylanishli elektrik mexanizm, valdagi nominal moment-250 
n.m., valning bir aylanishi uchun ketadigan vaqt-100s. 

3. Laboratoriya qurilmasining qisqacha tavsifi
 
 
Stend ikkita yuzadan iborat bo‘lib, ularda ijrochi mexanizmlar PR-IM 
va MEO-4-100 joylashgan (PR-proporcionalnoye regulirovaniye-ya’ni proporcional 
rostlash). PR-IM ijrochi mexanizmi 0
0
va
180
0 
oraliqdagi har qanday holatda valning 
buralishini to‘xtatish imkoniyatiga ega. Buning uchun reoxorda ko‘rinishidagi 180-
190 Om qarshilikka ega bo‘lgan teskari aloqa (yoki qayta boglanish) principida 
ishlaydigan qarshilik cho‘lgami va u bo‘ylab harakatlanadigan, hamda valga 
qotirilgan jildirgichdan iborat. 
Ijrochi mexanizmning elektrik sxemasi 20-rasmda va stendning yuza tomonida 
esa kommutatsiya kontaktlari ko‘rsatilgan. 
PR-IM ijrochi mexanizm gorizontal holatda o‘rnatib ishlatishga mo‘ljallangan. 
Stendning ikkinchi yuza tomonida MEO 21-100 tipidagi (MEO mexanizm 
elektricheskiy odnooborotno‘y) ijrochi mexanizm o‘rnatilgan va uning elektrik 
sxemasi 21-rasmda keltirilgan. Bu tipdagi IM muhitning harorati-30
°
S dan 60
°
S 
gacha oraliqda o‘zgarishiga mo‘ljallangan. Ish rejimining davomiyligi cheklanmagan, 
ya’ni qisqa davriyli yoki uzoq muddatli rejimlarda (PV-prodoljitelnost vklyucheniya) 
ishlashi mumkin.

---

59