Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Sillogizm aksiomasi 
Aksiomalar isbot talab qilmaydigan, isbotsiz chin deb qabul qilingan 
nazariy mulohazalar boʻlib, ular vositasida boshqa fikr va mulohazalar 
asoslab beriladi. Sillogizmning aksiomasi xulosalashning mantiqiy 
asoslanganligini ifodalaydi.
Sillogizm xulosasining asoslardan zaruriy keltirib chiqarilishi quyidagi 
qoidaga asoslanadi: 
«Agar bir buyum ikkinchi buyumda joylashgan 
boʻlsa, ikkinchi buyum esa uchinchi bir buyumning ichida boʻlsa, unda 
birinchi buyum ham uchinchi buyumning ichida joylashgan boʻladi» 
yoki «Bir buyum ikkinchi buyumda joylashgan boʻlsa, ikkinchi buyum 
esa uchinchi bir buyumdan tashqa’rida boʻlsa, unda birinchi buyum 
ham uchinchi buyumdan tashqa’rida joylashgan boʻladi»
. Bu qoidani 
quyidagi shakllar yordamida ifodalash mumkin. 
S 
M 
P 
S 
M 
P 
S 
P 
M 
ѐки 

---

404 
Bu qoida sillogizm aksiomasi mohiyatini terminlarning hajmi 
munosabatlari asosida tushuntirib beradi. Demak, sillogizm aksiomasining 
mohiyati quyidagicha: 
buyum va hodisalarning sinfi toʻgʻrisida bildirilgan 
tasdiq yoki inkor fikr shu sinf tarkibidagi barcha buyum va 
hodisalarning har biri yoki ayrimlar ham taalluqli fikr hisoblanadi. 
Masalan: 
Hamma odamlar tirik mavjudotdir. 
Hamma talabalar odamlardir. 
Hamma talabalar tirik mavjudotdir. 
Sillogizm aksiomasini atributiv ifodalaganda predmet bilan uning 
belgisi oʻrtasidagi munosabatga asoslaniladi
: biror buyum, hodisa 
belgisining belgisi, shu buyum, hodisaning belgisidir; buyum, hodisa 
belgisiga zid boʻlgan narsalar buyum, hodisaning oʻziga ham ziddir. 
Sillogizmning qoidalari. 
Xulosa asoslarining chin boʻlishi xulosaning chin boʻlishi uchun etarli 
emas. Xulosa chin boʻlishi uchun muayyan qoidalarga amal qilish ham 
zarur.
1
Bular:

Har bir oddiy qat‘iy sillogizmdafaqat uchta termin (katta, 
kichik va oʻrta termin) boʻladi. 

Oʻrta termin hech boʻlmaganda sillogizm asoslaridan 
birida toʻla hajmda olinishi kerak. 

Katta va kichik terminlar asoslarda qanday hajmda olingan 
boʻlsa, xulosada ham shunday hajmda boʻlishi kerak. 

Sillogizm asoslaridan biri inkor mazmunda boʻlsa, xulosasi 
ham inkor mazmunda boʻladi. 

Sillogizm asoslarining har ikkisi inkor mulohaza boʻlsa, 
ulardan xulosa chiqarib boʻlmaydi. 

Sillogizm asoslaridan biri juz‘iy hukm boʻlsa, xulosa ham 
juz‘iy boʻladi. 

Sillogizm asoslarining har ikkisi juz‘iy mulohaza boʻlsa, 
ulardan xulosa chiqarib boʻlmaydi. 

Sillogizmning har ikki asosi tasdiq mulohaza boʻlsa, xulosa 
ham tasdiq mulohaza boʻladi.