Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

11-mavzu. Mulohaza. Xulosa chiqarish 
Reja: 
1.
 
Oddiy mulohazaning kompleks taxlili: tarkibi, ifodalanishi, 
chinlik qiymati, turlari. 
Klassik formal mantiqda mulohaza tafakkur shakllaridan biri sifatida 
tushunchadan keyin oʻrganiladi. Mantiqdan yozilgan xorij adabiyotlarining 
ba‘zilarida esa tafakkur shakllarini oʻrganish mulohazadan boshlanadi. 
Mulohaza bilan bogʻliq masalalar doirasida tushunchalarga oid ma‘lumotlar 
beriladi. Xulosa chiqarish alohida oʻrganiladi
1
. Tafakkurlash jarayonini 
bunday tartibda oʻrganish insonning bolaligidan boshlab mulohaza 
koʻrinishida fikr yuritishi, uning tushunchalar olami keyin shakllanishi bilan 
asoslanadi. 
SHuningdek, 
faqat 
mulohazalargina ―chin‖, ―yolgʻon‖ 
qiymatlariga ega boʻladi. Tushunchalarga esa bunday qiymatni berib 
boʻlmaydi. Masalan, ―yoʻlbars yirtqich xayvon‖ mulohazasini ―chin‖ deb, 
baholaymiz. ―Yoʻlbars‖ tushunchasini esa ―chin‖ yoki ―yolgʻon‖ deb ayta 
olmaymiz, chunki unda biror fikr tasdiqlanmagan ham, inkor qilinmagan 
ham. 
SHunday qilib, yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda 
mulohazani 
chin yoki yolgʻon boʻlishi mumkin boʻlgan fikr yuritish shakli deb, 
ta’riflash mumkin. 
Mulohazaning asosiy vazifasi predmet bilan uning xususiyati, 
predmetlar oʻrtasidagi munosabatlarni koʻrsatishdir. Ana Shuning uchun ham 
u doimo tasdiq yoki inkor shakldagi fikrdan iborat boʻladi. Fikr yuritish 
jarayonida biz predmet va hodisalarning tashqi xususiyatlari bilan birga 
ularning ichki, zaruriy bogʻlanishlarini hamda munosabatlarini bilib boramiz. 
Bilimlarimiz turlicha boʻlgani uchun ularni ifodalaydigan mulohazalar ham 
1
Morri s R . Cohen Ernes t N a g e l an introduction to logic and scientific method New Dehli. 
2007.
Restall G.
Logic
.
Аn introduction.
Рublished in the Taylor & Francis e-Library, 2006.

---

389 
har xil boʻladi. Ba‘zi mulohazalarda aniq, tekshirilgan bilimlar ifodalansa, 
boshqalarida belgining predmetga xosligi taxmin qilinadi, ya‘ni noaniq 
bilimlar ifodalanadi.