Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Nanotexnologiyalar va biologik identifikatsiya texnologiyalarining 
ijtimoiy jarayonlarga ta’siri. 
Nanotexnologiya tushunchasi uchun tugal va 
aniq ifoda yoʻq, ammo mavjud mikrotexnologiya asosida bu oʻlchamlarni na-
nometrdagi texnologiya deb yuritish mumkin. Shuning uchun mikrodan 
nanoga oʻtish bu moddani boshqarishdan atomni boshqarishga oʻtish 
demakdir. Sohaning rivoji deganda esa asosan uchta yoʻnalish tushuniladi: 
— oʻlchami atom va molekulalar oʻlchamlari bilan solishtirarli elektron 
sxemalarni tayyorlash; 
— nanomashinalarni loyihalash va ishlab chiqish; 
— alohida atom va molekulalarni boshqarish va ulardan alohida 
mikroobyektlarni yigʻish. 
Bu yoʻnalishdagi izlanishlar ancha vaqtdan buyon olib borilmoqda. 
1981 yilda tunnelli mikroskop yaratilib, alohida atomlarni koʻrish mumkin 
boʻldi. SHundan buyon texnologiya sezilarli takomillashtirildi. Bugun bu 
yutuqlarni kundalik hayotda ishlata‘miz: lazerli disklarni ishlab chiqarish, 
jumladan, DVD disklardan nanotexnologik usulsiz foydalanish mumkin 
emas. 
Koʻpgina mutaxassislar mikrotexnologiya tarixi Richard Feynmanning 
1959 yili Amerika fiziklar jamiyatida oʻqigan mashhur ma‘ruzasidan soʻng 
boshlangan degan fikrda. U mikrotexnologiya potentsialini boy boʻyoqlarda 
tasavvur etadi. Ma‘ruzalarida kompyuterlar, axborotni saqlash qurilmalari, 
elektron qismlar va robotlar mitti holatda tasvirlangan edi. Feynmanning 
mikroelektronika borasidagi bashoratlari tez (aniqrogʻi, 1960-70 yillarga 

---

350 
keliboq) amalga oshdi. 1980 yilda esa etakchi universitetlar va davlat 
laboratoriyalarida nisbatan arzon usullarda mitti mexanik detallar yaratila 
boshlandi. Buning uchun mikroelektromexanik sistemalar (MEMS) 
texnologiyasi ishlab chiqildi. 
Amalda MEMSning ilk tijorat mahsuloti paydo boʻlishi uchun 30 yil 
kerak boʻldi. Keng tarqalgan dastlabki MEMS texnologiyalari tezlanish 
sensorlari xorijda har bir avtomobilga oʻrnatilib, toʻqnashuvni payqash va 
havo yostiqchasini ishga tushirish uchun ishlatilardi. Hozir yiliga 50 millionta 
bu kabi sensorlar ishlab chiqariladi. SHuningdek, «Sandiya» firmasi ham 
samarali mikroskopik sensorlar yarata boshladi. 1990 yili yaratilgan avtonom 
robot MARV 1 kub dyuym hajmda boʻlgan, 2000 yilga kelib esa uning 
oʻlchamlarini 4 marta kichiklashtirishga imkon tugʻildi. Bu kabi robotlar 
kompyuter orqali boshqariladi, bajaradigan vazifalari esa turli-tuman. Ishlab 
chiqaruvchilarning fikricha, ularning asosiy vazifalari bomba va minalarni, 
xavfli biologik, kimyoviy va radioaktiv moddalarni qidirib topish hamda 
zararsizlantirishdan iborat. SHu bilan birga, robotlardan inson faoliyatini 
na‘zorat qilish, razvedkada va boshqa maqsadlarda foydalanish mumkin. 
Jahon miqyosida olib qaralganda, bugun nanotexnologiyalarni axborot-
kommunikatsiya 
texnologiyalari, 
tibbiyot, 
ekologiya, 
energetika, 
mashinasozlik, samolyotsozlik va kosmonavtika, tabiiy boyliklarni izlab 
topish hamda qazib olish kabi ustuvor sohalarda koʻproq qoʻllashga boʻlgan 
intilishlar 
yuqori. 
Bu 
tarmoqlarning 
rivojlanishi 
elektronika 
va 
mikroelektronika sohalarida qoʻllaniladigan yangi nanomateriallar (koʻp 
qatlamli tizimlar, nanonaychalar) olish bilan belgilanadi. CHindan ham, 
mazkur yuz yillikda aqliy sa‘lohiyatni har qachongidan koʻra faolroq 
namoyon etishga toʻgʻri keladi. Nanotexnologiyalarga oid ishlanmalarni 
yanada takomillashtirish, ularni amaliyotda kengroq qoʻllashga boʻlgan sa‘y-
harakatlarning ortib borayotgani zamirida ana shu ezgu maqsad mujassamdir.