2-ma’ruza. О‘simliklar kimyoviy tarkibi va oziqlanishi Reja Kimyoviy tarkibi bо‘yicha о‘simliklarni tarqalishi О‘simliklarning organic tarkibi

 
О‘simliklarning ildizdan oziqlanishi 
О‘simliklarning havodan oziqlanishini, ya’ni fotosintez jarayonini boshqarish ancha qiyin 
muammolardan biridir. Bunga aksincha, о‘simliklarni ildizdan oziklanishini boshqarish mumkin. 
Juda kam xollarda tuproqda о‘simlik uchun zarur elementlarning xammasi jamlangan bо‘ladi. 
Kо‘pincha 2–3 ta, ayrim xollarda ulardan xam kо‘p oziq elementlar tanqisligi seziladi, qaysiki 
insonni о‘simliklarning oziqlanishi jarayoniga bevosita aralashishini taqozo qiladi. 
О‘simliklar uchun zarur, lekin tuproqda kam yoki qiyin о‘zlashtiriladigan xolatda uchraydigan 
elementlar mineral о‘g‘it sifatida kiritiladi va inson shu yо‘l bilan tabiatda moddalar aylanishida 
ishtirok etadi. 

---

О‘simliklarning ildizdan oziqlanishi mineral oziqlanish deb xam yuritiladi. Bu tushuncha 
bir-biri bilan uzviy bog‘langan quyidagi jarayonlarni о‘z ichiga oladi. 
1. О‘simliklarning ildiz tizimi tuproqning о‘zlashtirishga layoqatli oziq moddalar zaxirasi 
tо‘plangan qatlamda rivojlanib (xemotropizm), о‘z nordon ajratmalari bilan tuproq qattiq 
fazasiga ta’sir qiladi, singdirish kompleksi, TSK) tomonidan almashinib singdirilgan oziqa 
ionlarini eritmaga siqib chiqaradi va suvda qiyin eriydigan birikmalarni qisman eritadi. 
2. Ildiz yuzasidagi bir qator fermentlar tuproqning mineral va organik moddalarini parchalash 
(gidroliz) da ishtirok etadi. 
3. Ildiz tizimining faol yuzasi bilan muloqotda bо‘ladigan tuproq eritmasi tarkibidagi ayrim 
tuzlar diffuziya yо‘li bilan yutiladi. 
4. Diffuziya va ionlarning almashinuvchan adsorbsiyasi natijasida xujayra qobig‘i xamda 
protoplazma membranasiga surilgan tuzlar ildiz tukchalari tomonidan yutiladi. 
5. Singdirilgan ionlar protoplazma ichida akkumulyatsiyalanadi va ildizda ketadigan sintezlanish 
jarayonlarida ishtirok etadi. 
6. Barg va ildizda sintezlanadigan organik moddalar о‘zaro almashinadi. 
7. Ildiz orqali yutilgan mineral moddalar ksilema bо‘ylab о‘simlikning yer usti qismiga qarab 
xarakatlanadi va bunda mineral xamda organik moddalarning bir qismi tuproqqa ajraladi. 
8. Yutilgan ayrim moddalar kari barglardan yosh barglarga, vegetativ organlardan reproduktiv 
organlarga oqib о‘tish yо‘li bilan о‘simlik tanasida qayta о‘zlashtiriladi – reutilizatsiya 
О‘simlik ildiz tizimi, yer usti qismi va tuproq о‘rtasidagi о‘zaro munosabatni quyidagicha 
ifodalash mumkin: 
Barg va ildizda sodir bо‘ladigan sintezlanish jarayonlari ma’lum miqdorda energiya sarflanishini 
talab qiladi. Bu energiya bargda fakat organik moddalar sintezi uchun emas, balki fotosintetik
fosforlanish uchun xam zarur bо‘lib, tо‘planadigan yorug‘lik kvantlari xisobiga yuzaga keladi. 
Ildizda energiya manbai bо‘lib uglevodlarning oksidlanib fosforlanishi xizmat qiladi: bunda 

---

о‘simlikning yer ustki qismidagi energiya ATF xolida tо‘planadi. Mazkur energiya yutilgan 
ionlarni sitoplazmada metabolik tuplanishi uchun sarflanadi.