A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

Traktorning agrotexnik tirqishi 
past bo‗yli (kartoshka, lavlagi va boshqalar) 
ekinlar uchun 400-550 mm, baland bo‗yli (makkajo‗xori, kungaboqar va b.) ekinlar 
uchun 650-700 mm, maxsus ekinlar uchun (paxta, choy va boshqalar) – 800-1000 
mm va o‗ta baland ekinlar uchun 1000 mm dan yuqori bo‗lishi mumkin. 
Traktorning ketingi va oldingi g‗ildiraklari o‗rtasidagi oraliq (12-rasm) 
traktorning koleyasi (
L
k
) va o‗simlik qatoridan g‗ildirak shinasigacha oraliq (
X
) 
himoya masofasini belgilaydi. Bu o‗lchamlarning ahamiyati shundan iboratki, 
qishloq xo‗jaligi ekinlarining qator orasini kengligi turlicha bo‗lishini hisobga olgan 
holda ularga mos holda g‗ildiraklaring koleyasi o‗zgartiriladi.
O‗simliklar qator orasiga ishlov berilganda himoya zonasi kengligi (
X
) 12-
15 sm dan kam bo‗lmasligi kerak.
Koleya kengligi umumiy ishlarni bajaradigan g‗ildirakli traktorlar uchun 1680-
1860 mm va zanjirli traktorlar uchun 1330-1430 mm, universal chopiq traktorlari 
uchun 1400-2100 mm va 2800 mm gacha rostlash tavsiya etiladi. 
 
5.3-§.
 
Qishloq xo„jaligi ishlarini bajarganda MTAning ruxsat
etilgan harakat tezliklari 
 
Agregatning nazariy va ishchi (haqiqiy) tezliklari farqlanadi. Traktorning 
nazariy harakat tezligi konstruktiv o‗lchamlarga bog‗liq bo‗lib, g‗ildirakli traktorlar 
uchun quyidagicha aniqlanadi, km/soat:
tr
n
д
к
n
i
n
r
377
,
0


;
o‗rmalovchi zanjirli traktorlar uchun: 
tr
з
н
д
z
z
z
z
n
i
К
n
t
Z
r


06
,
0
.

, 
bunda 
r
K
- etakchi g‗ildirak radiusi, m; 
н
д
n
- dvigatel tirsakli valining nominal aylanish chastotasi, min
-1
; 
i
tr
- transmissiyaning uzatish soni; 
r
Z
- va 
Z
Z
- o‗rmalovchi zanjirli traktorda etakchi yulduzcha radiusli va tishlari 
soni; 
t
Z
- o‗rmalovchi zanjir zvenolarining qadami; 
0,377 va 0,06 – almashtirish koeffitsientlari; 
K
Z
- zvenolar qadamining etakchi yulduzcha tishlarining qadamiga nisbati. 

---

37 
Traktor harakatlanganda etakchi g‗ildirak tuproq qatlamini ezadi. Ezish miqdori 
tuproq turiga va holatiga bog‗liq. SHunda traktor shataksiraydi. 
Haqiqiy tezlik shataksirashni hisobga olganda quyidagicha aniqlanadi: 
)
1
(











n
n
n
h
, 
bunda 
υ
h
- ishchi tezlik; 
υ
n
– nazariy tezlik; 
δ
– shataksirash qiymati. 
SHataksirash qiymati 
δ
=0,05...0,15 (zanjirli traktorlar uchun) va 
δ
=0,15...0,35 
(g‗ildirakli traktorlar uchun) chegarada o‗zgaradi. 
Haqiqiy tezlikni tajriba yo‗li bilan aniqlash mumkin. Bunda 
S
I
- yo‗l masofasi va 
bu masofani 
t
I
 
o‗tish vaqti o‗lchanadi. Bunda tezlik
ish
ish
ish
h
t
S




. 
Asosiy qishloq xo‗jaligi mashinalari bilan ishlaganda ruxsat etilgan harakat 
tezliklari jadvalda keltirilgan.