O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

 
1 – epiteliy,
2 – devorining xitin 
asosi,
3 - tenidiy
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Suv qandalasi va boshqa bir qator suvda yashovchi hasharotlar maxsus havo 
pufakchalarini hosil qilish xususiyatiga ega. Hasharot tomonidan suv ostida olib yuradigan 
havo pufakchalariga suvda erigan kislorod diffuziya yo‘li bilan o‘tib, karbonad angidrib 
chiqib ketib turishi hisobiga undan samarali foydalanish imkoniyati yuzaga keladi.

---

36 
8-mavzu: HASHAROTLARNING NERV TIZIMI. 
 
1.
Nerv hujayralari tuzilishi, refleks yoyi.
2.
Markaziy nerv sistemasi tuzilishi.
3.
Bosh miya, bo`limlari, funktsiyalari.
4.
Qorin nerv zanjiri, tuzilishi.
5.
Ko`krak va qorin gangliyalari, ularning funktsiyalari.
6.
Periferik va simpatik nerv tizimlari. 
Hasharotlarning nerv tizimi juda murakkab tuzilishga ega, ammo uning barcha tarkibiy 
qismlari bir xil funktsional birliklardan - asab hujayralari yoki neyronlardan iborat. Har bir neyron 
uchta qismdan iborat: tana, dendritlar va akson. 
Markaziy asab tizimi (bosh miya va qorin nerv zanjiri) - gangliyadan iborat bo'lib, unda 
hasharotlar tanasining barcha a'zolari va to'qimalarining ishini nazorat qiladigan ko'plab assotsiativ 
markazlar mavjud . 
Periferik asab tizimi - markaziy asab tizimidan organlar va to'qimalarga harakatlantiruvchi 
nervlar va ulardan keladigan sezuvchi nervlar bilan ifodalanadi. 
Simpatik yoki vegetativ nerv tizimi - bu ichki organlarni va ayniqsa endokrin bezlarni 
boshqarishda ishtirok etadigan alohida gangliya va nervlardir. 
Ushbu tuzilmalar orasida bosh miya va nerv zanjiri alohida e'tiborga loyiqdir. 
Hasharotlarning bosh miyasi uchta qismdan iborat - protocerebrum, deutocerebrum va 
tritocerebrum. Tritoserebrum eng sodda tuzilishga ega bo’lib, qorin nerv zanjiri oldida joylashgan, 
simpatik nerv tizimi bilan aloqada yuqori lab va og'iz burchagi mushaklarining harakatlarini nazorat 
qiladi, 
Deutoserebrum 
tritoserebrum 
oldida 
joylashib, 
antenna(mo’lov)larning 
ishini 
muvofiqlashtiradi. 
Protocerebrum yoki birlamchi miya juda murakkab tuzilishga ega bo'lib, ko'p 
funktsiyalarga ega bo'lgan va turli xil taksonlar vakillarida bir xil ifodalanmagan (ko’ruv qismi, 
qo'ziqorinsimon tanalari, prototserebral ko'prik va boshqalar) bir nechta alohida anatomik 
tuzilmalarni o'z ichiga oladi. Aynan shu bo'lim axborotni tahlil qilish uchun javobgardir, unda 
reflekslar shakllanadi. Suningdek prototserebrum nafaqat barcha organlarning ishlashini nazorat 
qiladi, balki hasharotlar hulq-atvorinin shakllanishiga yordam beradi. 
Hasharotlarning bosh miyasi - bu nerv zanjirining oldingi gangliyalari to’plamidan iborat 
bo’lib, butun organizmning funktsiyalarini boshqaradigan markaziy nerv tizimining eng murakkab 
bo'limidir. 

---

37 
Hasharotlarda bosh miya oz miqdordagi harakatlantiruvchi neyronlardan iborat bo’lib, juda 
sezgir va assotsiativ nerv hujayralariga ega. Miyaning asosiy vazifalari bu axborotni qabul qilish va 
qayta ishlashdir. 
Miyada gangliyaning bir nechta oldingi juftlari (kamida uchta) birlashadi. Ammo ko'plab 
hasharotlar uchun boshning aniq segmental tarkibi aniqlanmaganligi sababli, bu haqda gapirish juda 
qiyin.