R. H. Djurayev pedagogika fanlari doktori, akademik

Nutqsiz kommunikatsiya vositalari 
qo`l, barmoq va yuz harakatlari, imo-
ishora; 
ohang, puaza turq-tarovat; 
kulgi; 
ko`z yoshi i va shu kabilar 

---

349 
Nutqsiz kommunikatsiyada qo‘llanilayotgan vositalarning axborotni so‘z 
bilan yetkazish maqsadlariga va mazmuniga muvofiqligi munosabat madaniyatini 
tarkibiy qismlaridan hisoblanadi. Ayni paytda nutqsiz kommunikatsiya – 
imo-
ishora, pantomimika, nutqning ohangdagi rang-barangligi
kabilar asosida ham 
rivojlanishi mumkin. 
Ma'lumki, bo‘lajak o‘qituvchilar nazariy bilimlarni egallash bilan birga 
amaliy malaka va ko‘nikmalarni ham egallashlari zarur. Demak, pedagogik, 
psixologik bilimlar asosida o‘quvchilarning ilmiy bilim, malaka va ko‘nikmalarni 
o‘zlashtirishini ta'minlash, darsni loyihalashtirish, tarbiyaviy ishlarni 
rejalashtirish, o‘quvchilarning individual, jamoa, sinfdan va maktabdan tashqari 
ishlarini tashkil qila olish, sport bilan shug‘ullanish, sayohat uyushtirish va ularga 
rahbarlik qilish, ota-onalar, jamoatchilik o‘rtasida olib boriladigan tadbirlarga 
rahbarlik qilish, va boshqa tarbiyaviy malaka hamda ko‘nikmalarni olib 
borishlaridan iboratdir. 
Bo‘lajak o‘qituvchilarda kommunikativ ko‘nikmalarni shakllantirish va 
rivojlantirish pedagoglik kasbiga tayyorgarlik ko‘ra boshlagan davrdan 
boshlanadi. 
O‘quvchilarning yangi o‘quv materialini tushunib va o‘zlashtirib olishlari 
uchun o‘qituvchi nutqining takomillashganlik darajasi muhim ahamiyatga egadir. 
Bolalar pedagogning nutqiy ma'lumotlariga sezgir bo‘ladir. Nutq insonning 
ongida paydo bo‘lgan fikrning nutq tovushlariga til yordamida ko‘chishi ekan, u 
ta'sirli
yoki 
ta'sirsiz
, grammatik jihatdan 
to‘g‘ri
yoki 
noto‘g‘ri 
tuzilgan bo‘lishi 
mumkin. 
Pedagog bitta so‘zning o‘zini o‘quvchiga goho 
buyruq
, goho 
iltimos
, goho 
nasihat
va boshqa ma'no baxsh etgan xilda, turli ohangda talaffuz eta bilishi 
kerak. Kommunikatsiya jarayonida teskari aloqalar shakllanadi, ya'ni bola 
hamsuhbatining yuzlaridagi ifodani o‘qishga, uning ohangida ma'qullash yoki 
ma'qullamaslik alomatini payqashga, katta yoshdagi kishining so‘zlariga ilova 

---

350 
bo‘ladigan va kuchaytiradigan qo‘l - barmoqlari va yuz - harakatining ma'nosini 
tushunishga o‘rganadi.