Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

лари парча учун, нутқ сўзланиб 
турган шароит учун
ўринли бўлсагина, ўзини кўрсата олади. Акс ҳолда тўғ-
рилик ҳам, ифодалилик ҳам англашилмайди.
Уринлилик нутқнинг 
маълум 
бир воқеа-ҳодисага,
алоқанинг мақсади ва шароитига мослаб тузилишидир.
1 
Ш. Раҳматуллаев.
Уэбек тилинннг иэоҳли фраэсологик луға- 
ти. Тошкент, 1978.
70
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Урннлн нутқ берилаётган маълумотга, 
тингловчилар-
нинг нутқ сўзланаётган пайтдаги руҳий 
ҳолатига мос
бўлади. Масалан, никоҳ тўйи кечасида айтилган нутқ
билан иш юзасидан ўтказилган 
мажлисда сўзланган
нутқ ўз сўэ таркибн, қурилиши, 
услуби, оҳанги билан
бир-биридан кескин ажралиб туради.
Урннлиликка эришишнинг асосида тилнинг сўз бой-
лигини эгаллаш, ҳар бир сўзнинг 
маъно қирраларини
чуқур англаш ётади. Сўзловчи айрим сўэ, сўз бирикма-
лари ёки ибораларнинг лексик маъноларини яхшн анг-
ламасдан нутққа кирнтганда, мазкур тил воситалари
муаллиф кўзлаган маънони англатмаганлиги учун, мақ-
сад тўлиқ юзага чиқмайди, мантиқсизлик пайдо бўлади:
«Узбек адабий тили ўз ичига адабий тилдан ташқари,
бир 
қанча 
шевалар ва 
диалектларнн 
ҳам 
олади»
(Н. Аҳмедов). Бунда муаллиф «ўзбек адабий тили» ва
«адабий тил» бирикмаларидан бнрини ўринсиз ишлат-
ган, улар англатган маънога эътибор бермаган. Матнда
«Узбек адябий тили» ифодасига юкланган вазифа унинг
маъно режасида йўқ. У матнда «Уэбек тили», «ўзбек мил-
лий тили» ифодалари ўрнида ишлатилган. Уринсизлик