Кирисиў. Жеке раўажланыў биологиясы пәниның раўажланыў

Моноспермия ҳәм полиспермия қубылыслары.
Мәйектиң туқымланыўы 
ушын бир сперматозоид талап етиледи ҳәм олардың ядроларының биригиўи 
менен организмниң раўажланыўы басланады. Бул моноспермия болып 
есапланады. XIX әсирде полиспермия қубылысы белгили болды. Айырым 
илимпазлар (С.Рюккарт 1890) кептер туқымланғанда мәйек цитоплазмасына 15-
25 сперматозоидлардың киретуғынлығын көрсетти. Бул полиспермия деп 
аталады. Е.В.Зыбина (1953) қоян мәйегинде полиспермияны байқап, және 
туқымлынғаннан кейин сперматозоидлар раўажланыўшы зародыштың 
бластомерлерине кириў мүмкиншилигин көрсетеди. Бул қубылыслардың 
физиологиялық әҳмийети еле түсиниксиз.

---

36 
Моноспермияларда «артық» сперматозоидлар кирсе раўажланыўда 
кемшилик болынатуғынлығы белгили. Бақаның мәйек клеткасына бир қанша 
сперматозоид кирсе оның биреўиниң ядросы биригеди, қалған ядроның 
центрасомалары бөлшеклениў орайын пайда етип қадимгише биринши 
бөлиниўдиң орнына бирден бирқанша бластомерлер кемшилик бөлшекленеди 
ҳәм раўажланыўшы зародыш тиришилик етиўге уқыплы болмайды. Айырым 
илимпазлар (Е.В.Зыбина, А.С.Гинзбург, 1963 
ҳәм 
тағы басқалар) 
жоқарыдағыдай мағлыўматлар алып А.С.Гинзбург осётр балығын үйренип 
көпшилик ҳайўанларда бир сперматозоид киргеннен кейин «тосық» 
туқымланыў қабығы пайда болатуғынын анықлады. Полиспермия қубылысы 
айырым буўын аяқлыларда (насекома, өрмекши тәризлилер), қарын аяқлы 
моллюскаларда, хордалыларда (акула тәризлилерде, химерлик балықлар), 
қуйрықлы амфибияларда, рептилияларда ҳәм қусларда ушырасады. Бул 
қубылыс физиологиялық ҳәм эмбриологиялық жақтан қызықлы мәселе. 
А.С.Гинзбург (1967) пикиринше туқымланыў типинен мәйек қабығының 
дүзилиси арасында корреляция жоқ. Полиспермия сперматозоид кире 
алмайтуғын ҳәм аңсат керетуғын мәйекли ҳайўанларда да ушырасады. Ал 
көпшилик ўақытта моноспермия сперматозоид аңсат қәлеген жерде өтетуғын 
мәйеги бар ийнетерилилерде, сүт емизиўшилерде ҳәм тағы басқаларда 
ушырайды.