B. Q. Haydarov

17.2. Qavslarni tashlab yuborish
Agar ifodadagi qavslarni tashlab yuborish amallarning bajarilish tartibiga 
ta’sir qilmasa, unda qavslarni tashlab yuborish mumkin. Masalan, (49 + 23) – 39 
ifodadagi qavslarni tashlab yuborib, 49 + 23 – 39 ko‘rinishda yozish mumkin, 
chunki bu amallarni bajarish tartibiga ta’sir qilmaydi.
Ifodalarning qiymatini hisoblayotganda qo‘shish, ayirish va ko‘paytirish 
amallarining xossalaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘lsa, amallarni 
bajarish tartibi qoidalaridan chetga chiqish ham mumkin.
Masalan, 37 · 8 + 13 · 8 ifodaning qiymatini 2­ qoidaga asosan hisoblagandan 
ko‘ra, ko‘paytirishning qo‘shishga nisbatan taqsimot qonunidan foydalanib 
hisobla gan ma’qul: 37 · 8 + 13 · 8 = (37 + 13) · 8 = 50 · 8 = 400.
Savollarga javob bering!
1. I va II bosqich amallarini ayting.
2. Faqat bitta bosqich amallari qatnashgan, qavssiz ifodada amallar qay 
tartibda bajariladi?
3. Har ikkala bosqich amallari qatnashgan, qavssiz ifodada amallar qaysi 
tartibda bajariladi?
4. Qavs qatnashgan ifodada oldin qaysi amallar bajariladi?
Sinfda bajariladigan mashqlar
381.
Ifodadagi amallarni bajarish tartibini aniqlang va uning qiymatini toping:
a) 78 – 45 + 54 – 49;
b) 231 + 112 – 223 – 109; 
d) 721 : 7 – 112 : 8 + 37 · 22;
e) 322 : 23 · 22 – 483 · 9 : 23; 
f) 315 : (375 – 24 · 15) + 98;
g) (24 · 7 – 676 : 13) · 13 – 238.
Namuna:
Yuqorida ko‘rilgan 1­, 2­, 3­, 4­ misollar.
382. 
Hisoblang:
a) (56 – 56) : 342 + (289 – 288) · 122; b) (56 + 46) · 23 + (444 – 443) · 34. 

---

83
383.
Ifodaning qiymatini toping:
a) 132
+
129
–
237
+
97; 
b) 764
–
348
–
112
+
231; 
d) 945 : 45 · 22 · 12; 
e) 24
·
12
·
25
:
100;
f) 23
·
12
+
490
:
14
–
224
:
16; 
g) 321
·
12
:
69
+
644
:
23
–
93; 
h) 831
+
5865
:
(22
·
29
–
13
·
19)
–
87; 
i) (3915
:
87
+
867)
–
(18
·
15
–
1305
:
29).
384.
Qoʻshish va ayirish xossalariga tayangan holda ifodaning qiymatini qulay 
usulda hisoblang:
a) 1278 + 432 + 568; b) 123 · 4 · 25; d) 2132 + 231 – 132;
e) 32 · 17 + 68 · 17; f) 708 ­ 342 – 208; g) 786 · 115 – 86 · 115.