A. M. Mannonov n. A. Abdullayev r. R. Rashidov


A fg i oniston arab xalifaligi tarkibida



Download 7,35 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/127
Sana19.04.2022
Hajmi7,35 Mb.
#564329
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   127
Bog'liq
Afg\'oniston tarixi. Mannonov A.M, Abdullayev N.A, Rashidov R.R

A fg i oniston arab xalifaligi tarkibida
IX asrga kelib ham Xuroson hududida hali ham arablar 
hukmronligi davom etardi. Ammo ushbu hududda mustaqil 
markazlashgan davlat barpo etishga bo'lgan intilishlar kuchayib 
bordi. Bunday harakatlar arab istilochilarini har doim tahlika va 
qo‘rquv ostida saqlab turdi. Arablar joylardagi hatto o'zlaridan 
chiqqan hukmdorlarga ham shubha bilan qarar va ishonmas edilar.
Arablaming 
Xurosondagi 
boshqaruviga 
chek 
qo‘yish 
tarafdorlaridan biri Xolid ibn Barmoq edi. Arablar bosqinining 
dastlabki bosqichida ularga xizmat qilgan 
Barmoqiylar 
Xuro- 
sonni idora qilish bilangina cheklanib qolmadilar. Ulaming ta’siri 
markaziy arab xalifaligida ham kuchli bo‘lgan. Abbosiylar hukm­
ronlik qilgan davrda qariyb ellik yil mobaynida davlatni idora 
qilishning mas’ul lavozimlari Balxdan chiqqan Barmoqiylaming 
qo‘lida bo‘lgan. Abbosiylar bunday mas’uliyatli lavozimlami 
barmoqiylar qo‘liga berishga majbur bo‘lsalar-da, biroq ulaming 
kuchayib borayotganligidan qo‘rqar edilar.
786-809-yillarda xalifalik qilgan Xorun ar-Rashidning 
barmoqiylar xonadoniga qaqshatqich zarba berganligi buning isbo-


tidir. Xorun Ar-Rashid barmoqiylarga qarshi kurashda hatto o‘ziga 
yaqin bo‘lgan qishloqlar aholisini ham qirib tashlagan edi. Natijada 
Xurosonda Barmoqiylar o‘miga hokimiyat tepasiga 
Tohiriylar
keladi.
Tohiriylar ham Xurosonning yirik oqsuyak yer egalaridan 
bo‘lib, bu sulolaning asoschisi Tohir ibn Husayn edi. Bu sulola asli 
Hirot viloyatining Bushang shahridan edi. Kuchli lashkarboshilik 
qobiliyatiga ega Tohir ibn Husayn 809-813-yillarda Xorun ar- 
Rashidning o‘g‘illari Ma’mun bilan Amin o‘rtasida hokimiyat 
uchun bolgan kurashda Ma’mun tomonida bo‘ldi hamda unga 
Bag‘dodni va xalifalik taxtini egallashda yordam berdi.
813-yilda Ma’mun xalifalik taxtiga o‘tirgach, Tohir ibn Husayn 
katta hurmat va e’tiborga loyiq, nufuzli kishi bo‘lib qoldi. 821-yilda 
u Xurosonning noibi etib tayinlandi. Uning qarorgohi Nishopur 
shahrida edi.
Arab xalifaligi tarkibidagi eng katta viloyatlardan bo‘lmish 
Xuroson viloyatining noibi bo‘lib olgach, Tohir o‘z qo‘l ostidagi 
katta mulkni mustaqil davlatga aylantirish uchun ochiqdan-ochiq 
harakatni boshlab yubordi. U noiblikka tayinlangan kundan bir 
yil o‘tar-o‘tmas, jom e’ masjidida o‘qiladigan juma nomozidagi 
xutbadan xalifa nomini chiqarib tashlashga buyruq berdi. Bu o‘sha 
davr uchun xalifaga qarshi ko‘tarilgan isyon bilan teng edi. Bu 
voqeadan ko‘p vaqt o‘tmay Tohir ibn Husayn to‘satdan vafot etdi.
Shundan keyin Tohiming har bir qadamini kuzatib yurgan 
xalifa uni zaharlab o‘ldirgan degan gap tarqaldi. Xalifa bunday 
mayda-chuyda gaplarga asos qoldirmaslik maqsadida Xuroson noib- 
ligi taxtiga Tohir ibn Husaynning o‘g‘illari Talxa va Abulabbos 
Abdullohni navbat bilan noiblikka tayinladi va shundan so‘ng 
Tohiriylar sulolasiga asos solindi.
Abulabbos Abdulloh noibligi davrida (830-844) Xuroson arab 
xalifaligiga rasman qaram - vassal bo‘lsa-da, amalda mustaqil 
davlatga aylanib poytaxtni Marvdan Nishopurga ko‘chirdi. Buning 
asosiy sabablaridan biri sifatida xalifalik hukmronligini xavf ostida 
qoldirgan va tez-tez ko‘tarilib turadigan xalq qo‘zg‘olonlari edi.


Ana shunday qo‘zg‘olonlardan biri 806-yilda isyonkor arab 
lashkarboshisi Rofi’ ibn Lays boshchiligida bo‘lib o‘tdi. Xalifa- 
likni zirqiratgan ushbu qo‘zg‘olon Movarounnahr va Xuroson 
hududlarini qamrab oldi. Qo‘zg‘olonchilar Muqanna boshchiligida 
769-783-yillarda bo‘lib o‘tgan isyon an’analarini davom ettirishdi. 
Ushbu qo‘zg‘olonni har galgidek turklar yana qo‘llab-quvvatladilar. 
Qo‘zg‘olonchilar Samarqandni egalladilar. Xalifa Ma’mun bu 
harakatning xalifalik uchun o‘ta xavfli ekanligidan tashvishda edi va 
uni bostirish uchun turli vositalami ishga soldi. Nihoyat qo‘zg‘olon 
810-yilda bostirildi. Uni bostirishda Somon ibn Asad hamda uning 
o‘g‘illari Nuh, Ahmad, Yahyo va Ilyoslar katta hissa qo‘shdilar. 
Ular aslida Balx viloyatining Somon qishlog‘i oqsoqoli Somon Xu- 
dotning avlodlari boMganlar.
Somoniylar xonadoni Balx xalqidan bo‘lib, zardushtiylik 
diniga mansub edilar. Bu xonadonning ulug‘i bo'lgan Somonxudot 
Balxning hokimi edi. Arablardan Xuroson hokimi etib tayinlangan 
Asad VIII asming o‘rtalarida Somon bilan do‘st tutindi va So­
mon islom diniga kirib, o‘z o‘g‘liga Asad ismini qo‘ydi. Ana shu 
Asadning o‘g‘illari mashhur shaxslar bo‘lib yetishdilar va IX asrda 
Abbosiy Ma’mun hukmronligi davrida Movarounnahr va Hirotning 
mahalliy hukumatlarini boshqardilar.
819-820-yillarda arab xalifasi Ma’mun Somon ibn Asad va 
uning farzandlari xizmatlari evaziga Nuh ibn Asadni Samarqandga, 
Ahmad ibn Asadni Farg‘onaga, Yahyoni Shosh va Ustrushonaga, 
Ilyosni esa Hirotga noib etib tayinladi. Shu tariqa Movarounnahr va 
Xurosonning bir qismida Somoniylar sulolasi qaror topdi. Albatta 
bu yerda Tohir ibn Husaynning Somon ibn Asad o‘g‘illarini yaxshi 
bilganligi va ularga xayrixohlik qilgani ham katta rol o‘ynagan. So­
mon hali Marvda noib bo‘lib turgan paytida Tohir ibn Husayn va 
xalifa Ma’munningdiqqatinio‘zigatortgan edi. Somon Ma’munning 
ta’sirida otashparastlik dinidan chiqib, islom dinini qabul qilgan edi.
IX asming o‘rtalariga kelib Movarounnahming deyarli barcha 
hududi Ahmad va uning o‘g‘illari ta’siri doirasiga kirdi. Bu ishga 
Xurosonda hukmronlik qilayotgan Tohiriylar sulolasi vakili Tohir


ibn Abdulla (844-862) qarshilik qilmadi. Chunki endi 

Download 7,35 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   127




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish