B. T. Toshmuhamedov

0 , 5 - 1 , 5
2 , 0 - 2 , 5
0 ‘rtach a (4 g a c h a )
K a lsit, kvars, dala
sh p a tla ri, sly u d a la r,
d o lo m it. A m fib o lla r,
p iro k se n la r, lim o n it,
fly u o rit, granat, to p a z ,
k o r u n d
2 , 5 - 3 , 0
3 . 0 - 4 , 0
O g 'ir (4 d a n y u q o ri)
B arit ( o g ‘ir sh p a t),
m a ’d a n li m in erallar; tem ir,
k u m u sh v a q o ‘rg‘o s h in s o f
m eta lla r, m a ’d a n (m is,
o ltin , p la tin a ) va b o sh q a la r
4 ,5 6 ,5 8 ,0
8 -2 3 .0
71

---

Mineralning solishtirma og‘irligi gidrostatik tarozida va boshqa 
asboblar yordamida aniqlanadi. Uni amalda tezgina taxminan 
aniqlash uchun mineral q o id a salmoqlab ko'riladi va solishtirma 
og'irligi jihatidan yengil (2,5 gacha), o ‘rtacha (4 gacha) va og‘ir 
(4 dan yuqori) ekanligi topiladi.
Minerallarning magnitli xususiyati
Magnitlik xususiyatiga ega bo ‘lgan minerallar soni juda oz. 
Paramagnitlik xususiyati kuchsiz bo ‘lgan minerallarni (masalan, 
oltingugurtli pirrotin) magnit o ‘ziga osonlikcha tortadi. Jumladan, 
faqat magnitdan iborat minerallar ham bor, ya’ni ular ferromagnitli 
bo ‘lib tem ir qirindilari, mix va boshqa tem ir buyumlarni o ‘ziga 
tortadi. Masalan, magnetit, nikelli temir, ferroplatinaning ba’zi 
turlari ana shunday xususiyatga ega. Shuningdek, m agnitdan 
qochuvchi (sof tug'm a vismut) diam agnit minerallar ham bor. 
M ineralning m agnitlik xususiyati erkin aylanadigan m agnit 
strelkasi yordamida tekshiriladi.
16-rasm. 
M agnetit
Minerallarning m o‘rtligi, pachoqlanishi va qayishqoqligi.
M inerallarning m o‘rtligi — sirtiga bosim ta ’sirida pichoq uchida 
chizgandagi uqalanish va maydalanish xususiyati. Ba’zi minerallar 
pachoqlanish (deformatsiyalanish) xususiyatiga ega. Bu hodisa 
sof (tug‘ma) metallarda kuzatiladi.
72

---

M in e r a lla rn in g q a y is h q o q lig i ( m o d d a la rn in g ta s h q i 
deformatsiyasi) — kuch ta ’sirida o ‘z shaklini o ‘zgartirishi va 
qolganidan keyin, yana asl holiga qaytib kelishi xususiyatidir.