B. T. Toshmuhamedov

Okean sathi
O'rta ok ea n cho*qqisi
Quruqlik platform asi
Quruqlik yonbag n
O kcanning chuqur qisnu
69-rasm. 
Okean tubining relyefi.
tubining to'rtin chi yirik shaklidir. B archa okeanlarning u boshidan 
bu boshiga kesib o 'tg an suv osti to g'larida riftlar — graben sifat 
vodiylar uchraydi. Rift tizmalarida ko'ndalang siniqlar, shuningdek, 
yirik vulqon massivlari uchraydi.
Okean qa’ri
D unyo okeani tubi relyefi va geologik strukturasining eng 
asosiy elem entlaridan biri. D unyo okeanining o'rtasidagi tog' 
tizm alaridan tashqari abissal zo n a ham b o'lib, u yer yuzining eng 
past geom etrik sathini (o 'rtac h a chuqurligi 4 m ing m , m aksim al 
chuqurligi 7 m ing m gacha) egallaydi. M aydoni 185 m ln.kv.km 
dan ortiq (D unyo okeani tubi um um iy m aydonining 50% dan 
k o 'p ro q qismi). Okean q a ’ri relyefi va tektonik strukturasining 
eng yirik elem entlari - okean botiqlari va ularni ajratib turadigan 
turli tipdagi okean ko'tarilm alaridir. B otiqlar okean q a ’rining eng 
katta qism ini egallaydi: ularning o 'rta c h a chuqurligi 5 m ing m. 
Botiqlar tubi m aydonining 80% i past-baland abissal tipdagi relyef
322

---

(n isb iy ch u q u rlig i 50 0-10 0 0 m ) qo lgan q ism i yassi abissal 
qism lardan iborat. Yassi abissal tekisliklar okean q a ’rining 10% 
dan kamroq yuzasini egallab odatda materiklarga yaqin botiqlarning 
c h etlarid a jo y lash g an. U lar birlam ch i p ast-b a la n d relyefning 
m ateriklardan oqib kelgan ch o 'k in d ilar bilan qo'shilish natijasida 
paydo bo 'ladi, qiya tekisliklar botiqlar ch etlarida ham b o 'lad i va 
asta-sekin m aterik etagi tekisligiga qo 'shilib ketadi. Yassi abissal 
tekisliklar va abissal p ast-balan d lik lar orasida alohida suv osti 
tog'lari vulqonlar ko 'tarilib turadi. Tropik dengizlardagi ko'p g in a 
suv osti to g 'larin in g usti m aijo n q u rilm alard an iborat okean 
q a ’ridagi to g 'lar palaxsa-palaxsa yoki gum bazsim on balandliklar 
bo'lib , bu tizm alarning tepalari k o 'p in c h a vulqonlardan iborat.