K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

10. Hujayra devori
. Qalinligi 10-35nm, asosan peptidoglikan, 
murein, mukopeptiddan iborat. Devor mikrob hujayrasini atrof-muhitdan 
ajratib turadi va uning shaklini saqlab boradi. Kimyoviy tarkibiga ko‗ra 
hujayra devori grammusbat va grammanfiy bakteriyalarda keskin farq 
qiladi. Grammusbatlarda bu devor 95%gacha glikopeptidlardan, 2,5% 
lipidlar, polisaxaridlar va teyxol kislotalardan, grammanfiy bakteriya-
larda atigi 5-10 glikopeptidlar, 25%gacha lipidlar, oqsillar va polisa-
xaridlardan iborat. Bakteriyalarning Gram usulida turlicha bo‗yalishi 
ham hujayra devorining kimyoviy tarkibiga bog‗liq. Hujayra devori 
faqat bakteriyalar, aktinomitsetlar, ko‗k-yashil suv o‗tlar va riketsiya-
larda bo‗ladi. Hujayra devorining mikroblar oziqlanishida katta aha-
miyati bor, u moddalarni tanlab o‗tkazish xususiyatiga ega bo‗lgani 
uchun turli moddalarning hujayra ichiga o‗tib almashinuv mahsu-
lotlarining tashqariga chiqib turishini ta‘minlaydi. Molekulalari uncha 
katta bo‗lmagan suv, glyukoza, aminokislotalar, yog‗ kislotalar hujayra 
devori orqali oson o‗tadi. Murakkabroq tuzilishga ega yirik organik 
moddalar molekulalari hujayra sintez qiladigan fermentlar ta‘sirida 
parchalanib, devor teshiklaridan sitoplazmaga kiradi.
11. Sitoplazmatik membrana
– bakteriya hujayrasi devorining 
tagida joylashgan tuzilma. Uning qalinligi 5-7,5nm. U lipid, protein va 
polisaxarid qavatlaridan iborat. Sitoplazmatik membrananing kimyoviy 
tarkibi oqsil, fosfolipid, lipoproteindan tashkil topgan. Bu membrana 
hujayra devorining sitoplazmadan ajratib turadi, lekin membranadan 
fermentlar yordamida doimiy ravishda turli moddalar va ionlar o‗tib 

---

55 
turadi. Membrananing yuzasida joylashgan faol ferment tizimi oqsil, 
toksin, fermentlar, nuklein kislota sintesida qatnashadi. Sitoplazmatik 
membrana bakteriya hujayrasining osmotik bosimini ta‘minlaydi. 
Hujayra bilan tashqi muhit o‗rtasida to‗siq vazifasini o‗taydi.