K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

 
7.Tripаnоsоmаtоz qo„zg„аtuvchilаri 
 
Tripanosomoz 
qo‗zg‗atuvchilari 
– 
Trypanosomatide
oilasi, 
Trypanosoma urug‗iga kiradi. Tripanosomozlar 2 ta turi Amerika 
tripanosomoz qo‗zg‗atuvchisi 
T.crusi
bilan Afrika tripanosomozi 
qo‗zg‗atuvchisi T.brucei dan iborat. 
Afrika qo‗zg‗atuvchisi 2 ta kenja turga bo‗linadi. 
1. 
T.b.qambiense
odamlarda uyqu kasalligi antrapanoz xilining 
qo‗zg‗atuvchisi hisoblanib, G‗arbiy Afrikada keng tarqalgan. 
2. 
T.b.rhodesiense
odamlardagi uyqu kasalligi zoonoz xilining 
qo‗zg‗atuvchisi , Sharqiy Afrikada uchraydi. Bu turi odamlarga nisbatan 
virulently
hisoblanadi.Tripanosomalar asosan 2 ta organizmda uchraydi. 
Masalan: 
T.brucei
umurtqali hayvonlar, odamlar organizmida tripo-
mastigat bosqichida, umurtqasizlarda epimastigat va metosiklili tripo-
mastigat shaklida yashaydi. 
T.crusi
umurtqali hayvonlar va odamlarda 
tripastigat bosqichlarini o‗tab rivojlanadi. 
Morfologiyasi.
Tripanosomalar duksimon shaklga ega, xivchinlar 
hisobiga harakatlanadi. Uzunligi 15-40 mkm, eni 20 mkm. Roma-
novskiy-Gimza usuli bilan bo‗yab, mikroskopda ko‗rilganda yadrosi 
havorang, xivchinlari qizil bo‗ladi. 
Tripanosomalar qonli muhitlarda yaxshi o‗sadi, sista hosil qilmaydi. 
Hayvon va insonlarda patogenligi. Tripanosomalarning ayrim turlari 
tuya, ot, eshaklarda kasallik qo‗zg‗atadi. So‗nalar kasalliklarni yuqti-
ruvchilari hisoblanadi. Insonlarda so‗na chaqqan joyda qattiq, og‗riqli 

---

280 
infiltrant-tripanosom shankri paydo bo‗ladi. Shankrda ko‗p miqdorda 
qo‗zg‗atuvchilar bo‗ladi. 
Qo‗zg‗atuvchilar qon va limfaga o‗tib, eritrositlar, leykositlar sonini 
juda orttirib ketishiga sabab bo‗ladi. Taloq kattalashadi, qattiqlashadi, 
inson juda ozib ketadi, temperatura ko‗tariladi. Ular boshmiya, orqa 
miya, yurak, buyrak, jigar va b. a‘zolarni shikastlaydi. 
Afrika tripanosomasi bilan asosan bolalar kasallanadi. Kasallikning 
yashirin davri 2-3 hafta bo‗ladi. Bu kasallikga xos belgilar badanda oq 
toshmalar va shishlar, eritemalar paydo bo‗ladi. Bemorda limfa bezlari 
kattalashadi, uyqusizlik, yuqori temperatura kuzatiladi. Kasallik bir 
necha oydan bir necha yilgacha davom etishi mumkin. Kasallikning 
og‗ir formasida darmonsizlik, toliqish, uyqusizlik, kaxeksiya (ozg‗inlik) 
kuchayadi, befarqlik (apatiya) boshlanadi. Bemorda qadam tashlash 
buziladi, yuz, til, panja muskullari tirishadi. Bu belgilarning kuchayi-
shidan bemor komaga tushadi, ba‘zan o‗lim bilan tugallanadi. Qo‗zg‗a-
tuvchilar qonda kam, asosan to‗qima, muskul, orqa miya suyuqligida 
ko‗p bo‗ladi. 
Immunitet.
Sog‗ayganda va emlangandan so‗ng hosil bo‗ladigan 
immunitet uzoq muddatli bo‗lmaydi, chunki tripanosomalarning 
antigenlari juda ham o‗zgaruvchan bo‗ladi. 
Laboratoriya diagnoztikasi.
Temperatura ko‗tarilgan paytda qon 
tomchisi, limfa tugunlaridan punktat olinib surtma tayyorlab, Romanov-
skiy-Gimza usulida bo‗yaladi va mikroskopda ko‗riladi. Serologik 
usullardan KBR, IFRlardan foydalaniladi. 
Davolash.
Tripanotsid preparatlari qo‗llanadi. Davolash erta bosh-
lansa, ya‘ni tripanasomalar bosh miyaga yetib borguncha bosh-
lansa,yaxshi natija beradi. Kasallikning 1-bosqichida suramin antripol 
yoki pentamidin-izotionat bilan davolanadi.