Феъл сыз туркуми

kelguningcha, kelgunicha kabi.  

 

 

 

3. SIFATDOSH. 

 

 

Sifatdosh  asosan,  predmetning  belgisi  bo'lgan  harakatni  anglatadigan, 

gapda  sifatlovchi  vazifasini  bajarishga  mos  bo'lgan  fe'l  formasidir.  Masalan: 

Dalada  ochilgan  paxtalar  ko'zni  qamashtiradi.  Bu  sifatlovchi  bo'lgan 

harakatni  anglatadi.  Sifatdosh  barcha  fe'llar  singari,  o'timli-o'timsizlik,  nisbat, 

bo'lishli,  bo'lishsizlik  va  zamon  kategoriyalariga  ega.  Masalan:  O'qigan 

(nimani?) kitobni – o'timli, qo'rqqan (nima qilgan?) o'timsiz.  

 

O'qigan  –  aniq  nisbat,  o'qilgan  –  majhullik  nisbat,  o'qitgan  –  orttirma 

nisbat,  o'qigan  -bo'lishli,  o'qimagan–  bo'lishsiz.  O'qigan  –  o'tgan  zamon, 

o'qiyotgan – hozirgi zamon, o'qimaydigan – kelasi zamon kabi.  

 

Sifatdosh o'ziga tobe bo'lgan so'zlar (to'ldiruvchi, hol) hisobiga kengayib, 

sifatdosh  oboroti  hosil  qilgan  holda  sostavli  sifatlovchi  vazifasini  bajaradi. 

Masalan:  Uzoq  Sharqdan  kelgan  mehmonlar  O'zbekiston  boyliklari 

qarshisida hayratdan yoqa ushladilar.  

 

Sifatdoshga tuslovchi qo'shimchani qo'shish bilan aniqlik maylining birorta 

zamoniga  xos  bo'lgan  fe'l  hosil  qilinadi.  Tuslangan  sifatdosh  gapning  kesimi 

bo'lib keladi. Masalan: Men o'qiganman, bugun mashg'ulotga borasan kabi. 

Sifatdosh  odatda  tuslanmaydi,  sifatdoshga  odatdagi  hollarda  kelishik 

qo'shimchalarini qo'shish mumkin: 

 

1. Otlashganda: O'qiganga hamma havas bilan qaraydi. Bu gapda kishiga 

so'zi tushib qolganligi uchun sifatdosh otlashadi va kelishik qo'shimchasini oladi.  

 

2.  Otlashgan  hollarda  o'rin  kelishigining  qo'shimchasini  olishi  mumkin. 

Bunda u asosan, ergash gapning kesimi vazifasini bajaradi. Masalan: Oq oltin