I. U. Raxmonov, K. M. Reymov, N. N. Niyozov

2.1.-rasm. Tabiiy resurslarning tasnifi
Million yillar o ‘tgandan so ‘ng, m a’lum geologik davrda, bosim 
va harorat rejimi ta’sirida qotib qolgan o ‘simliklardan asosini oldin 
o ‘simliklarda yig4ilgan uglerod tashkil etadigan organik energetik 
resurslar hosil bo‘ ladi va bu yerga tushayotgan quyosh energiyasining 
aniq miqdori natijasida am alga oshadi. Suv energiyasi ham suvni 
b u g ‘lantiradigan va b u g ‘ni atm osferaning yuqori qatlam lariga 
k o ‘taradigan quyosh energiyasi hisobiga hosil bo‘ladi.
10

---

Sham ol, quyosh tom onidan bizning planetam izning turli 
nuqtalarini turli harorat hisobiga isitish natijasida hosil b o ‘ladi. 
Bundan tashqari quyoshning yer sathiga to ‘g ‘ri keladigan bevosita 
nurlantirishi katta energiya imkoniyatiga egadir.
Yuqorida ta’kidlanganidek, organik yoqilg‘ining hosil bo‘lishi ' 
bir tom ondan quyosh energiyasining tabiiy o ‘zgarishi natijasida 
bo"Isa, ikkinchi tom ondan ko ‘p yuz yilliklar davom ida barcha 
geologik formatsiyalarda o ‘simlik va hayvonot olami qoldiqlariga 
mexanik, biologik va issiqlik ta ’siri natijasidir. Bu yoqilg‘ilaming 
hammasi uglevod asosiga ega va energiya undan uglevod dioksidi 
(C 0 2) hosil b o iish i jarayonida ajralib chiqadi.
Zam onaviy tabiatdan foydalanishda energetik resurslar uch 
guruhga boMinadi, bular: energiya oqim i va aylanishida ishtirok 
etuvchi (quyosh, kosm ik energiya va boshqalar), saqlanayotgan 
energetik resurslar (neft, gaz va hokazo) va sun’iy faollashgan 
energiya manbalari (atom va termoyadro energiya).
2.2. Shartli yoqiIg‘i
Turli k o ‘rinishdagi energetik resurslar yoqilg‘ining energiya 
sig ‘imi bilan xarakterlanadigan turli sifatlarga ega. Solishtirm a 
energiya hajmi deb - energiya resurs tanasi massasining birligiga 
to ‘g ‘ri keladigan energiya miqdoriga aytiladi.
Turli en erg iy a re su rsla rin in g k o ‘rin ish i va h iso b -k ito b
imkoniyatlarini taqqoslashda qulay b o ‘lishi uchun, barcha turdagi 
yoqilg‘ilaming sarfi shartli yoqilg‘i deb nomlanadigan yoqilg‘i sarfi 
bilan solishtiriladi. Shartli shunday yoqilg‘i deb qabul qilinganki, 
uning bir kilogrammi yoqilganda 29,3 • 106 J, yoki 7000 kkal energiya 
ajralib chiqadi. 2.1- jadvalda bir qator energetik resurslar uchun 
shartli yoqilg‘i bilan taqqoslangandagi solishtirm a energosig‘im 
qiymatlari keltirilgan.
11

---