O’zbekiston Respublikasi Oliy O’rta talim vazirligi Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti Fizika fakulteti elektr energetika kafedrasi

O’zbekiston Respublikasi Oliy O’rta talim vazirligi
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq Davlat Universiteti
Fizika fakulteti elektr energetika kafedrasi
3 kurs elelktr energetika guruhi talabasi
Doshanova Saltanatning
Elektronika fanidan mustaqil ish

Bajardi: Doshanova.S
Qabul qildi: Bijanov.A
Nukus 2022
Mavzu: YARIMO‘TKAZGICHLARNING
ELEKTRO FIZIK XUSUSIYATLARI
Reja:

1. 
   Yarim o‘tkazgichlarning solishtirma o‘tkazuvchanligi
   
2. 
   Qattiq jism zonalar nazariyasi elementlari
   
3. 
   Yarim o‘tkazgichlar elektr o‘tkazuvchanligi
   

Bipolyar tranzistorixtiro qilin gandan (1948-yil) buyon

yarimo‘tkazgichlar elektronikasi deb ataluvchi soha tez sur’atlar bilan rivojlana boshladi. Issiqlik ta’sirida yarim o'tkazgichdagi valent elektronlarning m a’lum qismi erkin zaryad tashuvchilarni yuzaga keltirishi mumkin. Yarimo‘tkazgichlarning elektr o'tkazuvchanligi yorug'lik oqimi, zarralar oqimi, kiritmalar konsentratsiyasi gradiyenti, elektr m aydon va boshqalar ta ’sirida ham o'zgarishi mumkin.Yarimo‘tkazgichlarning bu xossasidan turli vazifalarni bajaruvchi diodlar, tranzistorlar, termistorlar, fotorezistorlar, varikap va boshqa yarimo'tkazgich asboblar tayyorlashda foydalaniladi.E lektr o'tkazuvchanlik, ya’nielek trkuchlanish ta’sirida moddalardan elektr toki o‘tishi uning elektr maydonga nisbatan asosiy xususiyatini belgilaydi. Bu kattalik qiymat jihatdan Om qonunining differensial ko‘rinishi bo‘lib, solishtirma elektr o‘tkazuvchanlikcr bilan baholanadi: bu yerda: j —tok zichligi vektori, E —elektr maydon kuchlanganligi vektori. Elektr o'tkauvchan lik elektr maydon yoki kiritmalarkonsentratsiyasi gradiyenti ta’sirida erkin zaryad tashuvchilar (EZT)harakati hisobiga amalga oshadi. Yarimo‘tkazgichda bir vaqtning o ‘zida turli massa va ishoraga ega bo'lgan EZTlar mavjud bo'lib, ular elektr maydon ta’sirida turli tezlik S., ka ega bo'ladilar. Shuning uchun elektr toki zichligi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: bu yerda: n. — EZTlar konsentratsiyasi, qt — ularning zaryadi. Yarimo'tkazgich materiallar kristal, amorf va suyuq holatda bo'lishi mumkin . Yarim o'tkazgichla r texnikasida asosan kristali yarimo'tkazgichlar (asosiy moddaning 10"’ atomiga bittadan ortiq bo'lmagan kiritmalar atomi to'g'ri keluvchi monokristal) ishlatiladi. Solishtirm a elektr o'tkazuvchanligi cr bo'yicha m etallar bilan dielektriklar oralig'ida joylashgan moddalar yarimo'tkazgichlarga kiradi.
Xususiy, ya’ni kiritmasiz yarimo'tkazgichlar elektr o'tkazuvchanligicr, ning temperaturaga bog'liqligi xususiy konsentratsiya n( ningtemperaturaga bog'liqligi bilan aniqlanadi. Kremniy uchun nisbiyxususiy o'tkazuvchan lik n in g tem p e ra tu ra g a bog'liqlik grafigi cr / cr = f ( 1 /Т) 1.1 -rasmda yarim logarifmik masshtabda ko'rsatilgan.Amaliyot uchun taalluqli bo'lgan tem peratura diapazonida (—60-h + 125°C) kremniyning xususiy o'tkazuvchanligi 5 tartibga o'zgarishi Kn kengligi kremniynikiga nisbatan tor bo'lgan materiallarda (masalan, germaniyda) cr ning nisbiy o'zgarishlari kichikroq, crning qiymatlari esa sezilarli katta bo'ladi. Xususiy (a) va legirlangan (b) kremniy nisbiy solishtirma o'tkazuvchanligining temperaturaga bog'liqligi ( cr/0 va crQ— +20 ()C). Xona temperaturasida yarimo'tkazgichlarning solishtirma elektr o'tkazuvchanligi 10-8-M05 Sm /m (simens taqsim metr)ni, metallarda cr =106^-108 Sm/m, dielektriklarda esa cr =10~8-h 10“13 Sm/m ni tashkil etadi. Yarim o'tkazgichlarda solishtirm a elektr o'tkazuvchanlik tem peratura ortishi bilan ortadi, m etallarda esa — kamayadi. Yarimo'tkazgichlar elektr o'tkazuvchanligi yoritilganlikka va kiritmalar konsentratsiyasiga bog'liq ekanini topamiz.
Shunday qilib, cr ni va uning kiritmalar konsentratsiyasi hamda temperaturaga bog'liqligini aniqlash uchun rimo'tkazgichda hosil bo‘ladigan EZT lar turlari, ularning konsentratsiyasi va elektr
maydondagi tezligi kabi masalalarni hal etish talab qilinadi. Bular
yarimo‘tkazgichning fizik modeli deb ataluvchi zonalar nazariyasi
asosida tushuntiriladi.