O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti

19 – mavzu: Oila bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat. 
Deviant xulq –ijtimoiy-pedagogik muammo sifatida
Reja: 
1.
Vasiylik va homiylik.
 
2.
Ijtimoiy pedagogik nuqtai nazardan oila turlari. 
 
3.
Ijtimoiy pedagogning oilalar bilan olib boradigan ishlari shakl, metod va 
vositalari.
 
4.
Yetimlikning kelib chiqishi sabablari. 
 
5.
Vasiylik va homiylik tushunchasi. 
 
6.
Bola asrab olgan oila bilan olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat. 
 
7.
Me’yor va me’yordan og‘ish: tushuncha va tavsif. Me’yordan og‘ish turlari. 
Deviatsiya turlari. 
 
8.
O’smirlarda deviant xulq-atvorning kelib chiqish sabablari
 
Oila va uning asosiy vazifalari 
Jamiyatda oilaning roli o’zining kuchi bo’yicha boshqa hech bir institutlar 
bilan tenglashtirib bo’lmaydi. Aynan oilada insonning shaxsi shakllanadi va 

---

153 
rivojlanadi bola jamiyatda qiyinchiliklarsiz moslashib ketishi uchun u ijtimoiy 
vazifalarini egallaydi. Oila birinchi tarbiyaviy institut sifatida ishtirok etadi, u bilan 
bog‘liqlikni inson o’zining butun hayoti davomida xis etadi. Oilada insonning 
ma’naviyligiga asos solinadi xulqi qoidalari yuzaga keltiriladi shaxsning ichki 
dunyosi va individual sifatlari ochib beriladi.
Statistika ko’rsatishicha, xo’jalik yuritish bozor siyosatiga o’tish ijtimoiy 
institut sifatida oila holatiga ancha yomon og‘ir ta’sir ko’rsatdi. Demograflar 
tug‘ilish kamayganini qayd etadilar sotsiologlar asotsial oilalar sonini o’sib 
borishini qayd etadilar va turmush darajasining pasayishini taxmin qiladilar. 
Hamma davrlarda ham oila o’zining farzandlarini tarbiyalashda yordam olishga 
talabni xis etgan. Tarix ko’rsatishicha, odamlar katta oilalar bilan yashaganlarida 
oilaviy hayotning zarur bo’lgan bilim va ko’nikmalari avloddan avlodga tabiiy 
ravishda va oddiy kundalik o’tib kelgan.
Zamonaviy industrial jamiyatda avlodlar o’rtasidagi oilaviy aloqalar 
buzilmoqda. Shuning uchun, jamiyat oila tashkil etish va bolalarni tarbiyalash 
haqidagi zarur bilimlarni etkazish bo’yicha ishlarni o’z zimmasiga oladi. Hozirgi 
paytda ota-onalarga mutaxassis psixologlar ijtimoiy ishlar xodimlari ijtimoiy 
pedagoglar va bolalarni tarbiyalash bo’yicha boshqa mutaxassislarning yordamlari 
zarur. Ana shu mutaxassislarning yordamiga faqatgina notinch, yomon oilalar 
emas, bugungi kunda tinch yaxshi oilalar ham muhtojlar.
Oila haqida bir necha xil tushunchalar mavjud: birinchidan, oila – bu nikoh va 
(yoki) qonqarindoshchilikka asoslangan kichik ijtimoyi gurux, uning a’zolari 
birgalikda yashaydilar va uy ishlarini bajaradilar, bir-biriga nisbatan o’zaro 
majburiyatlar bilan birlashganlar. Ikkinchidan, oila – bu ijtimoiy institut bo’lib, 
unda odamlar o’rtasida o’zaro munosabatlar barqaror mustahkam shaklda bo’ladi. 
Ana shu o’zaro munosabatlar doirasida odamlarning kundalik hayoti asosiy qismi 
amalga oshiriladi: jinsiy munosabatlari, farzand ko’rish, bolalaning boshlang‘ich 
ijtimoiylashishi, tarbiyalash, ta’lim berish, tibbiy xizmat ko’rsatish va boshqalar.
Oila-nikoh munosabatlari insoniyatga qadim davrlardan ma’lum. Neolit 
davridayoq (15-20 ming yil ilgari) ongli inson paydo bo’lganda, odamlar jamoasi 

---

154 
mavjud bo’lgandayoq ularning birgalikda xo’jalik yuritishdagi va bola 
tarbiyalashdagi vazifalari tabiiy jinsiyligi, yoshiga qarab (erkak, ayol) ajratilishiga 
asoslangan. Tarixda qayd etilgan oilaviy munosabatlarda farqlar bo’lishiga 
qaramay, hamma oilalarni birlashtiradigan qandaydir umumiylik bor. Bu oilaviy 
tarzda hayot kechirishdir, bunda insoniyat yashashning yagona imkoniyatini 
topgan.
Olimlar oilaning turli vazifalarini ko’rsatadilar. Biz birinchi navbatda, bolani 
tarbiyalash va rivojlantirishga taalluqlilarinigagina to’xtalib o’tamiz.