O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qo’qon davlat pedagogika instituti

Nazorat uchun savollar: 
1.
Muhammad al-Xorazmiy ta’lim sohasidagi o’rni xaqida nimalarni bilasiz? 
Abu Ali ibn Sino qanday asarlarida pedagogika sohasiga oid ma’lumotlar 
keltirilgan? 
15 – mavzu: XIV asrning ikkinchi yarmi va XVI asrda Movarounnaxrda 
tarbiya va maktab 
Reja: 
1.
XIV-XVI asrlarda tarbiya, maktab va pedagogik fikr taraqqiyoti. 
So’fiylik ta’limoti. 

---

123 
2.
Movarounnahrda Sohibqiron Amir Temur tomonidan markazlashgan 
dabvlat barpo etilishi va uning fan, madaniyat va ma’rifat rivojiga 
qo’shgan hissasi. 
3.
Mirzo Ulug’bekning pedagogik g’oyalari. 
4.
Zahiriddin Muhammad Bobur, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, 
Jaloliddin Davoniy, Husayi Void Koshifiy asarlarida ta’lim-tarbiya 
masalarining ilgari surilishi. 
Islom dinida ziddiyatlar va ixtiloflar paydo bo’lib, ularning natijasida VII 
asrning ikkinchi yarmidan boshlab islomning o’z ichida turli yo’nalishlar, 
mazhablar, oqimlar paydo bo’la boshladi. Shulardan biri suniylik yo’nalishidir. Bu 
yo’nalish VIII-XII asrlarda Arab halifaligidagi eng yirik yo’nalishlaridan biri 
sifatida shakllangan. Hozirda jahon musulmonlarining 90 % sunniy mazhabidir. 
Sunniylar o’zlarini ahli as-sunna-sunna tarafdorlari deb atab, Qur’on bilan 
birga sunnaga ham e’tiqod qiladilar. Sunniyda to’rtta diniy-huquqiy mazhab-
hanafiya, malikiya iyufii’ya, xanbaliya. Bular har biri hadis talablariga tayanch 
holda huquqiy muammolarni hal etadi. Bu mazhablarda namoyondalari Abu 
Havafa (713-795), Malik Abu Anas (713-795), Ash-Shariy (767-819) va Ibn 
Hanbal (780-855) lar.
Sunniylar halifalik hokimiyati tarafdori bo’lsa, shialar imomat tarafdoridir.
Hozirda sunniylikdan Ahmadiya mazhabi, vahobiylar diniy siyosiy oqimi 
ajralib chiqdi.
Islomdagi ikkinchi yo’nalishi-shialik (arabcha «guruh», «taraflar») mavjud. 
Hozirda jahon musulmonlarining 10 % shialik mazhabiga mansub shialik Ali 
hokimiyati tarafdoridan iborat siyosiy guruh sifatida VII asr o’rtalarida paydo 
bo’lgan. Bu yo’nalish Iroq va Eronda keng tarqalgan. Shialik diniy aqidaviy 
ta’limot, marosim va urf-odatlarga ko’ra sunniylikdan farq qiladi.
Shialik hadislardan Ali va uning tarafdorlari nomi bilan bog’liq bo’lganligini 
tan olganlar va shunday hadislardan mustaqil to’plamlar tuzganlar. Bularni Axbor 
deb ataganlar. 

---

124 
Shialar hadislardan besh aqidaga e’tiqod qilganlar, bular: Tavxid, adil, 
nabuvat, imomat, qiyomat kabilar.
Tavxid-Ollohning yagonaligini e’tirof etish; 
Adil-adolat Ollohning odilligiga; 
Nabuvat-payg’ambarlik; 
Qiyomat yoki maot-oxiratning kelishi, o’lganlarning tirilishi; 
Aqida-imomat bo’lib, imomlar hokimiyati e’tirof etiladi. 
Shialik Ali va uning avlodlaridan iborat o’n ikki imom hokimiyatini tan oldi. 
Shialik shariatida ja’fariya mazhabi hukmrondir. Ular imom Husaynga motam 
tutib «shaxsey-vaxsey» motam yurishi o’tkazadilar. 
Islomdagi xorijiylar yo’nalishi halifa Ali va ummaviylar o’rtasidagi ko’rash 
jarayonida vujudga keldi. 
Xorijiylar fikricha halifa diniy jamoa tomonidan saylanadi. Xorijiylar haqiqiy 
dinni qayta tiklash tarafdorlari, oddiy xalq orzu-umidlarini ifodalagan ilk islom 
ideallari uchun ko’rashuvchilar sifatida maydonga chiqib, adolatli davlatni qayta 
tiklashni maqsad qilib qo’yganlar.