Ўэбекистон Республикаси п резиденти қузуридаги д авлат ва ж ам ият қурилиш и академияси Ў эбекистон Республикаси Ваэирлар м ахкамаси

6.3. К о р хон а (ф и р м а) и к т и со ди й х а в ф си зл и ги п и
таъ м и н лаш
Корхона хавфсизлигини таъминлаш учун хўжалик 
фаолиятининг сифат ва микдор кўрсаткичларини таҳлил 
қилиш йўли билан унинғ турли таҳдидларга барқарорли- 
ги ҳамда хавфсизлик даражаси баҳоланади.
Ушбу таҳлил қуйидагиларни ўз ичига олади:
- иқтисодий манфаатларга таҳдидлар бўйича корхо- 
нанинг заиф томонлари, таҳдидларнинг салбий таъсирини 
баҳолаш;
- иқгисодий таҳдидларнинг салбий таъсирини барта- 
раф этиш бўйича шу вақтгача кўрилган чора-тадбирлар- 
ни хўжалик субъектларини бошқариш элементларининг 
фаолияти билан боғлиқ равишда қайта кўриб чиқиш;
- таҳдиднинг салбий таъсирини бартараф этишда хўжа- 
лик субъектини бошқаришнинг функционал элементлари 
ролини микдор ҳамда сифат жиҳатдан тавсифлаш ва ба- 
ҳолаш;
- иқгисодий хавфсмзлик даражасию! интеграл баҳо- 
лашни шакллантириш;
- хавфсизлик даражасини баҳолашнинг жорий нати- 
жаларини илгариги даврда олинган натижалар билан со- 
лиштириш ва таққрслаш;
- иқтисодий манфаатларга таҳдидларни бартараф этиш 
ёки нейтраллаштириш бўйича кўрилган чора-тадбирлар- 
нинг етарли даражада натижа бермаганлиги сабабларини 
аниқлаш;
- иқтисодий хавфсизликни таъминлашда хўжалик 
субъектини бошқаришнинг функционал элементлари фао- 
лиятини яхшилаш бўйича қўшимча тавсиялар тайёрлаш.
Ушбу бошқаришнинг функционал элементларини мо- 
лиявий, интеллектуал, кадр, техник-технологик, сиёсий- 
ҳуқуқий, иқтисодий, ахборот, куч элементлари ташкил 
этади
.*3 13
13 Основм экономической беаопагности. -М.. 1997. -С. 139; Экономичегкая 
беэопасность хозяйственнмх систем. Учебник - М.: Изд-во РАГС, 
2001, - С. 285.
П О
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Иқтисодий хавфсизликни таъминлашнинг корхона 
хўжалик-молиявий фаолияти билан боғлиқ жиҳатларини 
- активларни бошқариш, капитал қўйилмалар таркибини 
назорат қшшш, молиявий портфель қисмларининг риск ва 
даромадлилик бўиича нисбатлари, рентабелликнинг ўсиши, 
маркетинг тизимининг ривожланиши, корхонанинг қиммат- 
ли қогозлар бозорини шакллантириш ва тартибга солиш, 
бошқаришнинг ташкилий тузилишини такомиллаштириш 
ҳисобига харажатларни камайтириш, шунингдек, рақрбат- 
чи корхона фаолияти ва товарлар бозоридаги аҳволни чу- 
қур таҳлил қилиш ташкил этади.
Иқтисодий хавфсизликнинг интеллектуал ва кадрлар 
билан боғлиқ жиҳати персонал билан ишлаш, ходимлар- 
ни ўқитиш ва меҳнат мотивациясини ривожлантириш, 
интеллектуал салоҳиятни сақлаш ва ривожлантиришга 
йўналтирилган. Буқца кадрлар малакасининг етишмасли- 
ги, уларнинг корхонага наф келтиришга қодир эмаслик- 
лари ёки буни истамасликлари, корхонанинг турли бўлин- 
малари меҳнат унумдорлиги ва иш сифатининг пасайиши 
иқтисодий хавфсизликка салбий таъсир кўрсатади.
Иқтисодий хавфсизликни таъминлашда ишлаб чиқа- 
ришнинг техник даражаси, сотилаётган ва харид қилина- 
ётган лицензиялар, ишлаб чиқарилаётган маҳсулот ва 
қулланилаётган технологиянинг жаҳоннинг энг яхши ан- 
дозаларига мослиги, маҳсулотнинг илм талаблиги ва ин- 
новация даражаси муҳим ҳисобланади.
Хавфсизликни таъминлашнинг сиёсий-ҳуқуқий жиҳат- 
лари фаолиятнинг ҳуқуқий жиҳатдан таъминланиши, 
меҳнат жамоасидаги ишбилармонлик кайфияти ва ижти- 
моий муҳитни қўллаб-қувватлаш бўйича кўрилган чора- 
тадбирларни баҳолашни ўз ичига олади.
Ахборотлардан оқилона ва самарали фойдаланиш 
ҳамда уни ҳимоя қилиш корхонага иқтисодий жиҳатдан 
муваффақият келтиради.
Жисмоний шахсларнинг саломатлиги ва ҳаётига етка- 
зиладиган моддий ҳамда маънавий зарарлардан ҳимоя 
қилиш иқгисодий хавфсизликни таъминлашнинг элемент- 
лари ҳисобланади.
111
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Иқгисодий хавфсизликни таъминлаш максадида хужа- 
лик субъекгининг молиявий баркдрорлигини таҳдил қилиш- 
да қуйидага хисобот кўрсаткичларқдан фойдала нилади:
- корхонанинг ўз маблағлари билан таъминланиш ко- 
эффиценти, ўзининг айланма активларининг умумий ак- 
тивлар суммасига нисбати;
- жорий лихвидлик кўрсаткичи;
- ўэ капиталининг рекгабеллиги;
- умумий тўловга қрдирлик кўрсаткичи, активлар бо- 
аор қийматининг хўжалик субъектининг барча мажбури- 
ятларига нисбати;
- капиталлаштириш коэффициенти, ўз капиталини бо- 
зор қиймати кэрз маблағларггнинг баланс қийматига нисбати;
- менежмент коэффициенти, сотишдан олинган пул 
тушуминиш
1
жорий мажбуриятлар миқцорига нисбати
.14
Шуни айтиб ўтиш жоизки, бугунги бозор иқтисодиё- 
тига ўтиш даврида корхоналар ўзининг иқгисодий хавф- 
сизлигини кўпроқ ўзлари таъмғшлашга мажбур бўлмоқ- 
далар. Корхона хавфсизлигини таъминлаш учун ҳуқуқий, 
ташкилий, техник тавсифдаги чора-тадбирлар мажмуа- 
сини ишлао чиқиш лозим. Бунда хавфсиэликни таъмин- 
лашнинг асосий тамойиллари қуйидагилардан иборат бўла- 
ди: қонунийлик; шахсий ва корхона манфаатлари уйгун- 
лиги; персонал ва раҳбарларнинг ўзаро биргаликдаги 
масъулияти; давлат хавфсизлик ва ҳуқуқ-тартибот орган- 
лари билан ҳамкорлик қилиш. Шундан келиб чиқиб, кор- 
хона иқтисодий хавфсизлигини таъминлашнинг ягона ти- 
эимини яратиш қуйидаги тамойиллар асосида амалга 
ошириладики, улар ҳаётий муҳим манфаатларни ҳимоя 
қилиш ва тадбиркорлик фаолияти вазифаларини муваф- 
фақиятли ҳал этиш бўйича тадбирлар ишлаб чиқиш ҳамда 
амалга оширишнинг муҳим талаблари ҳам ҳисоблаиади:
1. 
Қонунийлик - хавфсизлик чоралари мамлакатда 
амал қилаётган қонунлар доирасида ишлаб чиқилади.
н Вешняков Я Д . Колосов А.В. , Шемякин В.Л. Оценки и анализ 
финаксових рисков предприятия ь условиях враждебной средм 
бизкега. / / Менеджмент в России и аа рубежом. 2000. №3; Экономика 
и организация безопасности хозяйствукдцих субъектов. 2-е изд-СПб. 
Питер, 2004. -С. 169-171.
112
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

2. Иктисодий мақсадга мувофиқлик ва фойдалилик -
кўрилаётган иқтисодий хавфсизлик чоралари хўжалик 
фаолиятининг ёмонлашувига, фойдасининг камайиб ке- 
тишига олиб келмаслиги керак.
3. Дастурли-мақсадли режалаштириш, мустакиллик 
ва масъулият. - корхонанинг хавфсизлик хизмати ўз фао- 
лияти учун зарур бўлган маблағ, ресурс, модций техника 
анжомлари билан таъминланган бўлиши лозим.
4. Ўзаро хамкорлик ва фаолиятларви мувофиқлаш- 
тириш. —корхонанинг турли бўлимлари ушбу тамойил асо- 
сида фаолият юритишлари керак бўлади.
5. Ихтисослашув ва профессиовализм * хавфсизлик 
хизматининг кадрлар таркиби ушбу йўналишда маълум 
тайергарликдан ўтган ва шундай ихтисосликда касб-кор- 
га эга бўлиши керак.
6
. Р1шви ташкил этиш - хавфсизликни таъминлашда 
ҳимоянинг замонавий воситаларидан фойдалашяи, илғор 
тажриба ва илмий ишланмаларга таянган ҳолда ишни таш- 
кил қилиш лозим.
7. 'Галабчанлик ва яазоратнинг очиқлиги —
корхона 
фаолиятида маъмурий-қуқуқий режимни қ
5
ғллаш ва унга 
риоя қилиш устидан назорат мағьлум шароитларда конс- 
ператив тавсифга эга бўлади.
Хавфсизлик тизими ўз ичига қуйидагиларни олади:
- корхона объектлари, бошқарувчи раҳбарларнинг 
шахсий дахлсизлиги ҳамда пул маблағларини сақлаш учун 
қўриқчи-қоровуллик хизматини ташкил этиш;
- корхонанинг информацион ва ижтимоий жиҳатдан 
ҳимояланишини таъминлайдиган аналитик хизматни таш- 
кил этиш. Унинг вазифалари ичида раэведка ва контрраз- 
ведка билан шуғулланишни ташкил этиш учун стратегик 
муҳим субъектлар билан ишлаш ҳам муқим ўрин тутади;
- ташқи экспертлар ва ички консультантлар гуруҳи- 
нинг стратегик муҳим масалалар бўйича таклифларини 
ишлаб чиқиш ҳамда ходимларни ўқитиш бўйича фаолия- 
тини ташкил этиш.
Корхонада ташкил этиладиган хавфсиалик хизмати ўз 
фаолиятини қуйидагиларга қаратади:
- корхонанинг мол-мулки ва интеллектуал мулкига
113
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қилинган тажовузкорюна таҳдид ёки улардан норациоиал 
фойдаланиш ҳолатларининг олдини олиш;
- ишлаб 'шқариш бўлинмаларидаги технологик жара- 
ёнлар мунтазамлигининг бузилиши ҳамда малакали кадр- 
ларнинг кетиб қолишига олиб келувчи нохуш, салбий тен- 
денцияларнинг олдини олиш;
- иктисодий дастурлар ва шартнома мажбуриятлари- 
нинг бажармлмаслигига сабаб бўл)гвчи омилларни аниқ- 
лаш ҳамда уларнинг таъсирини камайтириш чораларини 
амалга ошириш. Бундай омиллар маҳсулотнинг сифат ва 
рақобатбардошлиги кўрсаткичларининг ўзгаришига олиб 
келиши мумкин;
- ҳамкорлар ва рақобатчиларнинг молиявий аҳволи, 
ишбилармонлар доирасидаги нуфуэи тўғрисидаги ахборот 
ва маълумотларни таҳлил қилиш асосида уларга муноса- 
бат масалаларида таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқиш
.15
Корхона иқтисодий хавфсизлигини таъминлашда мус- 
тақил хўжалик субъектлари сифатида фаолият юргггувчи 
хавфсизлик тадбиркорлик фирмалари муҳим роль ўйнай- 
ди. Ўзининг хавфсизлик хизмати бўлимини ташкил этиш 
имкониятига эга бўлмаган корхоналар хусусий хавфсиз- 
лик хиэмати ҳамда объектларни қўриқлаш бўйича ҳуқук- 
тартибот органлари билан шартномалар тузиши мумкин
Эндиликда тадбиркорлик субъектлари билан хусусий 
хавфсизлик фирмалари ва ҳуқук-тартибот органлари бирга- 
лиқда иқгисодий хавсизликни таъминлашнинг ҳукуқий-таш- 
килий, иқтисодий асосларини яратиш, «Хусусий корхона» 
тўғрисидаги Ўзбекистон Республикаси Конунига тегишли 
ўзгартириш ва кўшимчалар киритиш максадга мувофиқгцф.
Ўэбекистон Республикаси Президенти И А.Каримов- 
нинг Ўэбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчи- 
лик п&латаси ва Сенетининг 2010 йил 12 ноябрда бўлиб 
ўтган қўшма мажлисидаги “Мамлакатимизда демократик
15 Экономическая беэопасность предприятия (ф и рм м / В Б Зубик, 
Д .В .Зубик, Р С .С едегов. А .А бдула; Под. ред. Р.С .С едегова, 
М И.Плотницкого, А.СГоловачева МН.: Вмсш. шк , 1Я98. -С. 40-41 
Экономика и организация безопасности хозяйствуювдих субъектов. 
2-е изд-СПб.: Питер, 2004. -С. 76-109.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ислоҳотларни янада чукурлаштириш ва фуқаролик жа- 
миятини ривожлантириш концепцияси” номли маъруза- 
сида ‘‘Хусусий мулкни ҳимоя қилиш ва мулкдорлар 
ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида”ги. “Тадбиркор- 
лик фаолияти соҳасида рухсат бериш тартиб-қоидалари 
тўғрисида”ги, “Рақобат тўғрисида"ги янги қонунларни 
ишлаб чиқиш ва қабул қилиш, оилавий бизнесни қонуний 
белгилаб қўйиш, “Акциядорлик жамиятлари ва акция- 
дорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида”ги ва 
“Тадбирксрлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари 
тўғрисида”ги қонунларнинг янги таҳририни
18
тайёрлаш 
бўйича белгиланган вазифаларнинг амалга оширилиши 
корхона иқтисодий хавфсизлигини таъминлашда муҳим 
аҳамият касб этади.