Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Хавфсизлик стандартлари ва протоколлари
Хавфсизликни 
таъминлашнинг 
юқорида 
баѐн 
қилинган 
усуллари Интернет-тизими тузилишининг асоси ҳисобланади. Бу 
ахборот алмашиниш тизимлари ѐки тўлов тизимлари бўлиши 
мумкин. Уларни ташкил қилишда хавфсизлик масалаларининг 
аҳамияти катта. Ўтказилган тадқиқотларга кўра бугунги кунда 
электрон 
тижоратнинг 
паст 
ѐки 
ўрта 
суръатларда 
ўсиши 
сабабларидан бири харидорларнинг Интернет орқали ҳисоб-
китобларда 
қўлланувчи 
воситаларнинг 
ишончлилигидан 
хавотирланиши ҳисобланади. Бунинг асосий сабаблари қуйидаги 
омиллар билан боғлиқ: 

---

63 

махфийликнинг 
кафолатланмаслиги 
— 
бегона 
шахс 
узатилаѐтган қимматли маълумотларни, масалан, кредит картаси 
ҳақидаги маълумотларни олиб қўйиши мумкин. Бу маълумотни 
узатиш пайти ҳам, бевосита савдо web-сайтлари орқали харид амалга 
оширилгандан сўнг ҳам рўй бериши мумкин; 

операция иштирокчиларини текшириш (аутентификация) 
даражаси етарли эмаслиги — электрон дўконга ташриф буюрар экан, 
харидор бу ердаги компания айнан ўша компания эканлигига ишончи 
комил бўлмайди, сотувчи эса буюртма юборган харидор кредит 
картасининг қонуний эгаси эканлигини текшириш имконига эга эмас; 

маълумотлар тўлиқлиги кафолатланмаслиги — маълумотни 
жўнатувчи идентификацияланган тақдирда ҳам учинчи томон бу 
маълумотларни узатиш пайтида ўзгартириб қўйиши мумкин. 
Кўрсатилган омилларни бартараф қилиши ва Интернет орқали 
электрон тўловларни амалга ошириш хавфсизлигини таъминлаши 
лозим бўлган энг тарқалган механизмлар бугунги кунда қуйидагилар 
ҳисобланади: 

Интернет орқали узатилувчи маълумотларни шифрлашни 
таъминловчи SSL (Secure Socket Layer) протоколи; 

Visa ва MasterCard компаниялари томонидан ишлаб чиқилган 
ҳамда пластик карталар ѐрдамида битим тузиш хавфсизлиги ва 
махфийлигини таъминловчи SET (Secure Electronic Transactions).