Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Сертификатлар
Юқорида айтиб ўтилганидек, криптографик тизимларнинг 
асосий муаммоси калитларни тарқатиш ҳисобланади. Шифрлашнинг 
симметрик усулларидан фойдаланишда бу муаммо, айниқса долзарб 
аҳамият касб этади, шунинг учун калитларни Интернет орқали 
узатиш 
учун 
кўпинча 
шифрлашнинг 
носимметрик 
усуллари 
қўлланади. 
Носимметрик усуллар Интернет очиқ архитектураси учун 
кўпроқ мослаштирилган бўлсада, бироқ бу ерда ҳам очиқ 
калитлардан фойдаланиш яширин калит билан алоқани аниқлаш учун 
қўшимча ҳимоя ва идентификацияни талаб қилади. Бундай қўшимча 

---

62 
ҳимоясиз қоидабузарлар очиқ калитни алмаштирган ѐки унинг 
идентификациясини бузган ҳолда ўзини имзоланган маълумотлар 
юборувчи шахс сифатида кўрсатиши мумкин. Бу ҳолатда ҳар бир 
шахс ўзини бошқа шахснинг ўрнига кўрсатиши мумкин. Буларнинг 
барчаси очиқ калитни сертификатлаш заруратига олиб келади. Бу 
мақсадларда эса электрон сертификатлардан фойдаланилади. 
Электрон сертификат рақамли ҳужжат бўлиб, у очиқ калитни 
белгиланган фойдаланувчи ѐки дастур билан боғлайди. Электрон 
сертификат тасдиқланиши учун Сертификатлаш Марказининг (СМ) 
электрон рақамли имзоси талаб қилинади. СМ бажарувчи 
функциялардан келиб чиққан ҳолда у очиқ калитлар бутун 
инфратузилмасининг (PKI — Public Key Infrastructure) асосий 
таркибий қисми ҳисобланади. СМ очиқ калитидан фойдаланган ҳолда 
ҳар бир фойдаланувчи СМ чиқарган электрон сертификатнинг 
ҳақиқийлигин текшириб кўриши ва унинг мазмунидан фойдаланиши 
мумкин. 
Шуни қайд этиб ўтиш жоизки, рақамли сертификатлар 
технологияси икки ѐқлама йўналишга эга. Яъни, нафақат фирма 
харидорнинг буюртмаси ҳақиқий эканлигини текшира олади, балки 
харидорнинг 
ўзи 
ҳам 
айнан 
шу 
фирма 
билан 
мулоқот 
қилаѐтганлигига ишонч ҳосил қила олади. Бир-бирини текшириб 
олгач, иккала томон бемалол битим имзолайди, чунки улар бир-
бирининг ҳақиқий очиқ калитларига эга бўлиб, мос равишда 
узатилаѐтган маълумотларни шифрлайди ва рақамли имзо билан 
таъминлай олади. Бундай механизм битимнинг ишончлилигини 
таъминлайди, чунки томонлардан ҳеч бири ўз мажбуриятларидан воз 
кеча олмайди.