Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
8.3-расм. Савдо майдончасининг умумий схемаси 
Таъминотчилар 
Савдо майдончаси 
Йирик 
компания 
Ўрта 
компания 
Йирик 
компания 
Мижозлар 
Йирик 
компания 
Ўрта 
компания 
Йирик 
компания 
Контентни бошқариш 
Транзакция харажатлари 
Аукционлар
Таъминот тармоғини 
бошқариш 
Логистика 
Back-офис интеграцияси 
Қўшимча хизматлар 
F 
I 
R 
E 
W 
A 
L 
L 
W 
e 
b 
б 
ра 
уз 
ер 
F 
I 
R 
E 
W 
A 
L 
L 
W 
e 
b 
б 
ра 
уз 
ер 
XM L 
XM L 
XM L 
XM L 

---

197 
Савдо майдончаси турига қараб, ташкилотчилар асосий 
эътиборни харидорлар ѐки сотувчиларга зарур бўлган таркибий 
қисмларни амалга оширишга қаратадилар. Бироқ бир қатор асосий 
жиҳатлар борки, улар савдо майдончаларининг барча турлари учун 
бир хил аҳамият касб этади: 

очиқлик ва қулайлик — савдо майдончасининг самарали 
ишлаши учун зарур бўлган энг кам иштирокчилар сонига эришиш 
учун барча иштирокчилар учун ахборот ва хизматларга бир хил 
очиқлик даражасини тақдим этиш зарур. бундай талаблар қаторига, 
хусусан, сайт бўйлаб осон навигация қилувчи тушунарли web-
интерфейс, фойдаланувчиларни рўйхатга олишнинг оддий жараѐни 
киради; 

миқѐсланувчи, ишончли платформа — янги иштирокчилар 
ѐки дастурларнинг қўшилиши бутун тизим фаолиятига таъсир 
этмаслиги, 
майдончанинг 
технологик 
платформаси 
миқѐси 
ўзгарувчан бўлиши лозим. Бу айниқса, қатнашчилар сонининг ўсиши 
ва янги имкониятларнинг пайдо бўлиши бевосита майдончанинг 
даромадлари ўсиши билан боғлиқ эканлигини ҳисобга олган ҳолда 
муҳим аҳамият касб этади; 

каталогларни бошқаришнинг мослашувчан стратегияси — 
савдо майдончасининг муваффақияти каталогларни бошқариш 
жараѐнини ташкил қилиш сифатига тўғридан-тўғри боғлиқ (янги 
ахборот қўшиш, эски ахборотни ўзгартириш, каталогдан қидириш); 

интеграция — савдо майдончаси электрон тижоратнинг 
транзакциялар ўтказишдан тортиб то таъминот тармоғини қўллаб-
қувватлаш ва компаниялар ўртасида ишбилармонлик ҳамкорлигигача 
барча жиҳатларини қўллаб-қувватлаши лозим. Бу иш юритиш ва 
ҳужжатлар 
айланмасини 
соддалаштиришга 
имкон 
бериб, 
қатнашчилар, демак, савдо майдончаси олувчи фойдани оширади. 
Интеграциянинг бошқа бир жиҳати — қатнашчиларнинг корпоратив 
жараѐнларини бошқариш тизими, жумладан, ERP тизимлари билан 
ўзаро алоқани ташкил қилиш ҳисобланади. Бу компанияларга 
режалаштириш, 
башорат, 
ресурсларни 
бошқаришни 
оптималлаштиришга, савдо майдончасига эса он-лайн режимида 
ташқи дастурлардан маълумот олишга имкон беради ва бу 
шубҳасизки, унинг ишлаши самарадорлигида акс этади; 

хавфсизликни 
таъминлаш 
— 
савдо 
майдончаси 
ташкилотчилари тўловлар ўтказиш ва қимматли ахборот узатишда 
хавфсизлик даражаси юқорилигига ишончи комил бўлиши лозим; 

---

198 

бошқариш(администрирование) — кўпинча web-сайт ишида 
турли муҳитларда ишлаб чиқилган дастурлар қўлланади. Бундай 
ѐндашув битта ѐки иккита дастурдан фойдаланганда қўлланиши 
мумкин, бироқ уларнинг сони ўндан ошиб кетганда бошқариш 
функциялари биринчи ўринга чиқади; 

қўшимча хизматлар — қўшимча фойда олиш ва кўп сонли 
харидор ва сотувчиларни жалб этиш учун савдо майдончаси обуна 
асосида айрим қатнашчилар учун қизиқарли бўлган турли 
хизматларни тақдим этиши мумкин. Бундай хизматлар қаторига 
аукционлар, молиявий хизматлар, логистика ва бошқалар киради. 
Савдо майдончаси учун мисол тариқасида Oracle — Oracle 
Exchange келтириш мумкин. 
Oracle Exchange бу — виртуал савдо майдончалари учун яхлит 
платформадир. Унинг технологик асоси бўлиб майдончанинг барча 
қатнашчилари учун махфийлик ва ишончли ҳимояни таъминловчи 
Oracle8i маълумотлар базаси хизмат қилади. Oracle Exchange 
Marketplace компанияларга кенг доирадаги имкониятлар тақдим этган 
ҳолда ҳар қандай товар ва хизматларни сотиш имконини беради, улар 
тўғри ва тескари аукционларни, каталоглар ва ресурслардан 
фойдаланиш сўровларини қамраб олади. Oracle Product Development 
Exchange лойиҳалар ва маҳсулотлар ҳақидаги ахборотга хавфсиз 
уланиш имконини бериб, маҳсулотни ишлаб чиқишда ҳамкорликни 
таъминлайди. Oracle Supply Chain Exchange бутун таъминот тармоғи 
бўғинларида савдо ҳамкорлари ўртасида ҳамкорликни яхшилашга 
имкон беради. 
Oracle тармоқ ва корпоратив савдо майдончалари ташкил 
қилишни таклиф этади. Бунга мисол қилиб автомобиль саноатидаги 
Sears ва Carrefour (аuto-xchange) савдо компаниялари томонидан асос 
солинган GlobalNetXchange ҳамда ўрмон саноати товарлари учун FP-
Xchange савдо майдончасини кўрсатиш мумкин. 
Бундан ташқари Oracle Exchange E-Business Suite таркибига 
кирувчи ва корпоратив бизнеснинг мураккаблигидан қатъи назар 
компанияга барча жараѐнларни Интернет орқали бошқариш 
имконини берувчи барча зарур дастурларни таклиф этади. Бу қаторга 
маркетинг, сотув ва харид, ишлаб чиқаришни автоматлаштириш, 
лойиҳалар, 
молиявий 
операциялар 
ва 
интеллектуал 
бизнес 
тизимларини бошқариш киради.