Гистология цитология ва эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

стереоцилиялар
учрайди. Уларнинг вазифалари хилма 
хил бўлиб, шу аъзоларнинг фаолиятини тўлақон таъминлашга ихтисослашган 
бўлади.
Нафас ўтказиш йўллари (бурун бўшлиғи, трахея, бронхлар) ва бошқа 
баъзи бир аъзолар (бачадон найлари) ҳужайраларининг апикал қисмида 
узунлиги 5-10 мкм, кенглиги 0,2 мкм бўлган махсус тузилмалар -
киприкчалар
жойлашган. Киприкчаларни ички зонасида 9 жуфт периферик 
ва 1 жуфт марказий 
микронайчалардан
иборат бўлган 
аксонема
бўлиб, 
улар ўзларида тубулин-динеин ва тубулин-кинезин оқсиллари мажмуаларини 
сақлайди. Аксонеманинг борлиги билан киприкчалар тузилиш жиҳатдан 
микроворсинкалардан тубдан фарқ қилади. Динеин ва кинезин оқсилида 
АТФаза активлиги бўлганлиги туфайли энергия ажратиб чиқарилади ва

---

киприкчалар фақат маълум бир йўналишда ҳаракат қилиш қобилиятига эга 
бўлади. Одатда киприкчаларнинг тебраниши ҳужайра юзасидаги суюқликни, 
у билан бирга эса ѐт заррачаларни ташқи муҳит томон ҳаракатга келтиради. 
Киприкча аксонемасининг туб қисмида базал танача жойлашган бўлиб, у 9 
дона триплетдан, яъни ҳар бири учтадан микронайча тутувчи мажмуадан 
иборат. Барча триплетлар айлана шаклда, таначанинг фақат перифериясида 
жойлашади, марказида эса микронайчалар бўлмайди. Базал танача янги 
микронайчалар йиғиладиган марказ ҳисобланади. Мувозанат аъзосининг 
сезувчи тукли ҳужайраларида киприкчаларга ўхшаш тузилишга эга бўлган 
(микронайчалари бор) махсус тузилмалар – 
киноцилия 
мавжуд. Марказида 
микронайчалардан иборат аксонема тутувчи яна бир ноѐб тузилма – бу 
сперматозоидларнинг 
хивчин 
қисмидир. Одам сперматозоиди хивчинининг 
узунлиги
 
50—55 мкм, йўғонлиги 0,2—0,5 мкм бўлиб, у ҳужайранинг фаол 
ҳаракатчанлигини таъминлайди.