Bap new indd

Jer betine jaqın gorizontal baǵıtta 7,9 km/s tezlikte ılaqtırılǵan 
dene Jer sharınıń átirapında sheńber boylap qozǵaladı. Tezliktiń 
bul mánisi 
birinshi kosmoslıq tezlik
dep ataladı.
Másele sheshiw úlgisi 
Bala biyik terek basında turıp kól tárepke gorizont baǵıtta 15
m/s tezlik 
penen tastı ılaqtırdı. 2 saattan keyin tastıń suwǵa túskeni belgili boldı. 
Kóldiń suwınıń qáddinen balanıń otırǵan tereginiń biyikligin tabıń. Tastıń 
qozǵalısınıń gorizont proekciyası boyınsha qansha aralıqqa barıp túsken? 
Tastı ılaqtırıw waqtında balanıń qolı terekten 1 m biyiklikte ekenligin esap-
qa alıń. 
g
=
10
m/s dep alıń.
Berilgen
: 

Formulası
:
Sheshiliwi
:
υ
0
= 15 m/s; 

2
gt 
2
h
=
;
10 
·
2
2
h
=
2
m = 20 m;
t
= 2 s;
 h
0
= 1 m;

g
= 10 m/s
2
.
h
1
= 
h – h
0
;
h
1
= (20 – 1) m = 19 m;
Tabıw kerek
:
s
= 
υ
0
t
.
s
= 15 m/s . 2 s = 30 m.
h
1
= ? 
s
= ? 
Juwabı
: 
h
1
= 19 m;
s
= 30 m.
Tayanısh túsinikler:
gorizont baǵıtında ılaqtırılǵan deneniń qozǵalısı, 
birinshi kosmoslıq tezlik.
1. Tómendegiler ushın erkin túsiw tezleniwin esaplań: Jer (
R
= 6400 km, 
g
0
= 9,8 m/s
2
), Mars (
R
= 3400 km, g
0
= 3,6 m/s
2
), Venera (
R
= 6000
km, 
g
0
= 8,4 m/s
2
), Ay (
R
= 1760 km, g
0
= 1,7 m/s
2
). 
2. Massası hám radiusı Jerdiń massası hám radiusınan 2 ese úlken bolǵan planeta 
ushın birinshi kosmoslıq tezlikti tabıń.

---

112
Dinamika tiykarları
1. Dene minardan gorizontal baǵıtta 8
m/s tezlik penen ılaqtırıldı. Ol 3
s waqıttan keyin 
jerge barıp tústi. Minardıń biyikligin tabıń. Dene minardan qansha uzaqlıqqa barıp 
jerge túsken? Usı hám keyingi máselelerde
g
= 10 m/s
2
dep alıń.
2. Dene minardan gorizontal baǵıtta 12
m/s baslanǵısh tezlik penen ılaqtırıldı hám 60
m 
aralıqqa barıp jerge tústi? Deneniń jerge túsiw waqtın hám minardıń biyikligin tabıń.
3. Avtomobil 80
km/saat, samolyot 900
km/saat tezlik penen qozǵalmaqda. Olardıń 
hárbiriniń tezligi birinshi kosmoslıq tezlikten neshe ese kem?