Bap new indd

7-§. TUWRÍ SÍZÍQLÍ TEŃ ÓLSHEWLI QOZǴALÍSTÍŃ 
GRAFIKALÍQ SÚWRETLENIWI 
Tezlik formulasınan jol menen waqıttı tabıw
Deneniń qozǵalısınıń tezligi belgili bolsa, tezliktiń formulasınan onıń 
qálegen waqıt ishinde basıp ótken jolın tabıw múmkin: 
s = υ 
·
t.
Teń ólshewli qozǵalatuǵın deneniń basıp ótken jolın tabıw ushın 
tezlikti usı joldı basıp ótiwge ketken waqıtqa kóbeytiw kerek.
Mısalı, dene
υ 
= 8 m/s tezlik penen teń ólshewli qozǵalatuǵın bolsa, ol 
 
t
=
10 s dawamında 
s
= 
υ
·
t 
=
 
8
 
m/s
·
10 s = 80 m joldı basıp ótedi.
Deneniń teń ólshewli qozǵalısındaǵı tezligi hám basıp ótken jolı belgili 
bolsa, tezlik formulasınan onıń qozǵalıs waqtın tabıw múmkin:
t
=
s
υ
.
Teń ólshewli qozǵalıp atırǵan deneniń qozǵalıs waqtın tabıw 
ushın usı waqıtta basıp ótilgen joldı tezlikke bóliw kerek. 
Máselen, dene 12
m/s tezlik penen teń ólshewli qozǵalıp atırǵan bolsa, ol 
60
m joldı 
t
=
s
υ
 
=
60 m
= 
5 s ta basıp ótedi.
Tezliktiń grafigi
Teń ólshewli qozǵalısta t waqtınıń artıp barıwınan deneniń tezligi 
ózgermey qala beredi. Mısalı, tuwrı sızıqlı teń ólshewli qozǵalatuǵın deneniń 
baslanǵısh tezligi 10
m/s bolsa, 10
s, 20
s, 30
s, 40 s, 50 s tan keyin de onıń 
tezligi 10
m/s qa teń bola beredi. Bunday jaǵdayda tezliktiń grafigin 28-
a
súwrette kórstilgendey súwretlew múmkin.
12 m/s
.

---

33
II bap. Tuwrı sızıqlı háreket
Ulıwma alǵanda, teń ólshewli qozǵalısta 
tezliktiń grafigi tárepleri
υ 
hám
t
bolǵan 
tuwrı tórtmúyeshlikten ibarat boladı. Usı 
tórt múyeshtiń beti san jaǵınan dene basıp 
ótken
s
jolǵa teń (28-
b
súwret).