Bap new indd

T
ayanısh túsinikler:
teń ólshewli qozǵalıs, tuwrı sızıqlı qozǵalıs, 
tuwrı sızıqlı teń ólshewli qozǵalıs.
1. 24- hám 25-súwretlerde sáwlelendirilgen tájiriybeni túsindirip beriń.
2. Tuwrı sızıqlı bolmaǵan teń ólshewli qozǵalısqa mısal keltiriń.
3. Tuwrı sızıqlı, biraq teń ólshewli bolmaǵan qozǵalısqa mısal keltiriń.
4. Tuwrı sızıqlı teń ólshewli qozǵalıstı táriyiplep beriń.
5. Siz mektepke ketip baratırǵanıńızda, joldıń qaysı bóliminde tuwrı sızıqlı teń ólshewli 
qozǵalasız?
6-§. TUWRÍ SÍZÍQLÍ TEŃ ÓLSHEWLI QOZǴALÍSTÍŃ 
TEZLIGI 
 
Tezlikti anıqlaw
Eger birdey waqıt aralıǵında basıp ótilgen jol hár qıylı bolsa, birdey 
aralıqtı ótiw ushın hár qıylı waqıt sarplanadı. Mısalı, birdey aralıqtı basıp 
ótiw ushın avtomobil velosipedshiden kem waqıt sarplaydı. Piyada bir minutta 
100 m aralıqtı basıp ótse, Jerdiń jasalma joldası bir minutta 500 km, jaqtılıq 
nurı bolsa 18 mln kilometrdi ótedi. Baqlawlarda bir deneniń ekinshi deneden 
tezirek yamasa ásterek qozǵalatuǵınlıǵın bilemiz. Mısalı, velosiped adamnan 
tez, avtomobil adam menen velosipedten tez, tez júretuǵın poyezddan 
ásterek qozǵaladı. Samolyottıń qozǵalısı bolsa poyezddıń qozǵalısınan da 
tez (26-súwret).

---

29
II bap. Tuwrı sızıqlı háreket
(1)
6-klastaǵı fizika sabaqlarında deneniń basıp ótken jolın 
s
, usı joldı basıp 
ótiwge ketken waqıttı 
t
, tezlikti 
υ
menen belgileniwin bilesiz. Usılarǵa 
tiykarlanıp, tezliktiń formulası tómendegishe ańlatılǵan edi:
υ
=
 
s 
t .
Deneniń teń ólshewli qozǵalatuǵın tezligi dene basıp ótken jol-
dıń usı joldı basıp ótiw ushın ketken waqıtqa qatnası menen 
anıqlanadı.
Deneniń teń ólshewli qozǵalısındaǵı tezligi joldıń qálegen bóliminde 
birdey boladı. Hárqanday sandı 1 ge bólse, nátiyjeniń sol sanǵa teń ekenligi 
belgili. Eger (1)-formulada
t
= 1 
s
bolsa, onda
υ 
= 

1
= 
s
bolıp qaladı. Demek, teń ólshewli qozǵalısta birlik waqıtta basıp ótilgen jol 
san jaǵınan tezlikke teń. Tezlikke tómendegishe anıqlama beriledi.