O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
“
Biz jahon hamjamiyatidagi integratsiyalashuv xaqida gapirganimizda eng 
avvalo, Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyatida ishtirok etishimizni nazarda 
tutamiz. 1997 yil 2 martda O‘zbeksiton BMT ga azo bo‘lganiga 5 yil to‘ldi. Biz 
o‘zimizning bunday obro‘li xalqaro tashkilot ishidagi ishtirokimizni Markaziy 
Osiyo mintaqasida xavfsizlik, tinchlik va totuvlikni taminlashning keskin 
muammolariga jahon hamjamiyatchiligi etiborini qaratish imkoniyati deb 
bilamiz. Hozirgi paytda umumiy xavfsizlik muammosiga aloqador bo‘lgan 
xalqaro tashkilotlar g‘oyat xilma-xil bo‘lishiga qaramay faqat BMT gina 
xavfsizlikni saqlash va taminlashga xizmat qiladigan oldini olishga qaratilgan 
diplomatiyadan tortib va tinchlik o‘rnatishga qaratilgan operatsiyalarda 
qatnashishgacha bo‘lgan vositalarning hammasiga ega
”. 
ikkinchi jahon urushi 
nixoyasiga yetib qolganida bir qptor davlatlar tomonidan yer yuzida mustahkam 
va uzoq muddatga mo‘ljallangan tinchlikni taminlashga qaratilgan nufuzli xalqaro 
tashkilotni yuzaga keltirish g‘oyasi ilgari surildi. 1944 yilning avgust-sentyabr 
oylarida AQSh ning Dumberton-Oks sobiq Sovet Ittifoqi, AQSh va Buyuk 
Britaniya vakillari ishtirokida o‘tkazilgan konferensiyada bo‘lajak tashkilot 
Nizomining dastlabki loyihasi qabul qilindi. 1945 yilning aprel-iyun oylarida esa 
San-Fransiskoda BMT Nizomining yakuniy matni ishlab chiqilib, unga mazkur 
tashkilotning 51 ta dastlabki azolari 1945 yil 26 iyunida imzo chekdi. 1945 yil 24 
oktyabr-BMT Nizomi kuchga kirgan kun hisoblanib, u ham jahon hamjamiyati 
tomonidan Birlashgan Millatlar Tashkiloti kuni sifatida keng nishonlanlanadi. 
Yer yuzida xalqaro tinchlik va xavfsizlikning birgalikdagi choralarini 
taminlash, xalqlarning teng huquqligini va o‘z taqdirini o‘zi belgilash prinsipini 
hurmat qilish, barcha millatlar o‘rtasida do‘stona munosabatlarni rivojlantirish, 

---

ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va inson huquqlari bilan bog‘liq xalqaro 
muammolarni hal etish BMT ning bosh maqsadidir. O‘tgan yillardagi faoliyat 
mobaynida Birlashgan Millatlar Tashkiloti dunyoning eng yirik tashkilotiga 
aylanib, 1993 yilga kelib u o‘z safida jahonning 184 davlatini birlashtirdi. U 
o‘zining yarim asrli tarixi asosida xalqaro ijtimoiy va iqtisodiy hamkorlikning 
qator muammolarini hal etishga salmoqli hissa qo‘shdi. BMT yer kurrasining turli 
mintaqalarida tinchlik o‘rnatish, harbiy mojarolarning oldini olish, 
rivojlanayotgan mamlakatlarga iqtisodiy yordam ko‘rsatish, tabiiy ofatlardan 
shikast topgan davlatlarga yordam qo‘lini cho‘zish jahon madaniyatini 
rivojlantirish kabi xayrli ishlarda faollik ko‘rsatib kelmoqda. Hozirgi kunda ushbu 
tashkilotning 6 ta bosh organ: Bosh Asammbleya, Xavfsizlik Kengashi, Ijtimoiy 
va iqtisodiy kengash, Vasiylik kengashi, Kotibiyat, 16 ta ixtisoslashgan 
muassasalarini: Xalqaro mehnat, Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti, Tiklanish va 
rivojlanish xalqaro banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Xalqaro moliyaviy 
korporatsiya, Xalqaro rivojlanish uyushmasi oziq-ovat va qishloq xo‘jaligi, 
Fuqarolik aviatsiyasi, Xalqaro dengiz bo‘yicha tashkiloti, Xalqaro pochta 
uyushmasi, Elektr aloqasi uyushmasi, Jahon meteorologiya tashkiloti, Xalqaro 
qishloq xo‘jaligi rivojlantirish jamg‘armasi, Sanoat rivoji, Maorif, fan va 
madaniyat masalalari, Jahon aqliy mulk tashkilotlari ham ayni shu maqsadda ish 
olib bormoqdalar. Xalqaro huquqning ijodkorlari sifatida Birlashgan Millatlar 
Tashkiloti jahon xalqlari taqdiriga oid bir qator hujjatlar ishlab chiqdi. Bu 
tashkilot dunyo ahamiyatiga molik bo‘lgan ko‘pgina tabirlarning ham 
tashabbuskori hisoblanadi. Jumladan, Xalqaro tinchlik va xavfsizlikni 
taminlashning muhim omili-qurolsizlanish masalasiga Birlashgan Millatlar 
Tashkiloti o‘z faoliyatining dastlabki kunlaridayoq katta ahamiyat berdi. BMT 
Bosh Assambleyasining 1978, 1982, 1988 yillaridagi uchta maxsus sessiyasi 
ushbu masalalarga bag‘ishlangan. 1977 yilda o‘tkazilgan 31-sessiyasida esa tabiiy 
muhitga nisbatan harbiy va har qaday tajovuzkor vositalardan foydalanishini 
ta'qiqlash xaqidagi konvensiya qabul qilishi Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasidagi 
bir qator davlatlarda mustamlakachilikdan ozod bo‘lish jarayonlarini tezlashtirib 
yuboradi. 
Mustaqil O‘zbekiston tashqi siyosatining asosini ochiq-oydinlik, teng 
huquqlik, demokratik prinsiplarga sodiqlik, umuminsoniy qadriyatlarni ulug‘lash, 
Respublika ijtimoiy hayotidagi demokratik jarayonga ta'sir qilish kabilar tashkil 
etadi va Respublika tashqi siyosati tinchlik va xavfsizlik uchun umumjahon e'tirof 
etgan ochiq yakdillik talablarga asoslanadi. 1992 yil 2 martda O‘zbekiston xalqaro 
munosabatlarning to‘la huquqli sub'ekti sifatida Birlashgan Millatlar Tashkilotiga 
a'zo bo‘lib, dunyo miqiyosida tan olindi. Bu voqyea respublikaning mustaqilgida 
muxim ahamiyatga ega bo‘ldi. 1993 yil fevral oyiga kelib Toshkentda BMT 
vakolatxonasi ochildi. Xolid Malik BMTning O‘zbekistondagi vakili etib 
saylandi.
O‘zbekiston BMTning to‘laqonli a'zosi sifatida Birlashgan Millatlar 
Tashkilotining yig‘ilishlarida ishtirok etishi bilan o‘zining xalqaro hamjamiyatga 
kirish jarayonini davom ettirdi. O‘zbekiston rahbariyatining dunyodagi global 
muammolarga jahon miqiyosida e'tiborini qaratishi O‘zbekistonning tashqi 

---

siyosati tutgan aniq o‘rnini belgilab berdi. Chunonchi, 1993-yil Birlashgan 
Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 48-sessiyasidagi ma'ruzasida 
O‘zbekiston Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning ilgari surgan birinchi xalqaro 
tashabbusi O‘zbekistonning xalqaro miqiyosidagi adolatparvar siyosatidan darak 
berdi Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov bu ma'ruzasida bir qator aniq takliflarni 
bildirdi. Bularga Markaziy Osiyoda xavfsizlik va hamkorlik masalalari bo‘yicha 
BMTning doimiy ishlaydigan seminarini chaqirish, BMT xavfsizlik kengashida 
yuzaga kelayotgan mojoralarni tahlil qilish, va istiqbolni belgilash bo‘yicha 
maxsus guruh tuzish, Markaziy Osiyoni yadrosiz zona, deb e'lon qilish, bu 
mintaqada kimyoviy modda hamda bakteriologik qurolni taqiqlash bo‘yicha 
xalqaro nazorat o‘rnatish, Markaziy Osiyoda narkobiznesga qarshi hamkorlikda 
kurashish uchun BMTning mintaqaviy komissiyasini tuzish, Orol muammosini 
hal qilish masalasi bo‘yicha BMTning maxsus komissiyasini tuzish kabilar kirdi. 
O‘zbekiston Birinchi Prezidenti I.A.Karimov 1995-yil BMTning ellik yilligi 
munosabati bilan Bosh Assambleyasining maxsus tantanali yig‘ilishida so‘zlagan 
nutqida ham asosiy e'tiborni bu tashkilotning faoliyatini yanada kengaytirish bilan 
bir qatorda yana mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlik, ekstrimizm, terrorizm, 
narkobiznesga qarshi kurash masalalariga qaratdi. birinchi Prezidentimiz 
muayyan “olovli nutiqlar”, deb atalayotgan mintaqalarda birgalashib harakat 
qilib, tinchlik va barqarorlikka erishish lozimligi haqidagi aniq takliflarni kiritdi
va O‘zbekiston “ommaviy qirg‘in qurollarini tarqatmaslikni ta'minlash bo‘yicha 
kerakli xalqaro kafolatlarni qabul qilish, yadro sinovlarni butunlay to‘xtatish 
xaqidagi shartnomaning tezda tuzilishi tarafdori” ekanligini ham ko‘rsatib o‘tdi. 
Ushbu yig‘ilishda davlatimiz rahbari tmonidan Orol dengizi qurishi bilan 
bog‘liq bo‘lgan global muammoni ko‘tarib chiqqani ham muhim ahamiyat kasb 
etdi. Birinchi Prezident I.A.Karimov “Orol dengizining qurishi bilan bog‘liq 
ekologik fojea, butun yer yuzini qamrab oladigan biosfera, o‘nlab million 
kishilarning hayot sharoitlari, salomatligi, nasliga halokatli ta'sir ko‘rsatuvchi 
global muammo” ekanligini ko‘rsatib, bugungi kunda BMTning tashkilotchilik 
faoliyatisiz bu muammoni hal etish mumkin emasligini ham asoslab berdi. 
Bunday muammolar birinchi Prezidentizning fundamental asari “O‘zbekiston 
XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot 
kafolatlari” kitobida batafsil nazariy va amaliy jihatdan asoslab berildi. Asarda 
dunyoda barqarorlik va jug‘rofiy-siyosiy muvozanat saqlanib qolgan 
sharoitdagina har qanday mintaqada rivojlanish kuchli bo‘lishi asoslab o‘tildi. 
O‘zbekiston birinchi rahbarining yuksak minbardan turib kiritgan xalqaro 
miqyosda manfaatli bo‘lgan takliflari jahon hamjamiyati tomonidan qo‘llab-
quvvatlandi va shunga asoslanib 1995-yil 16-sentyabrda Toshkent BMTning 
Markaziy Osiyoda xavfsizlik va hamkorlik masalalariga bag‘ishlangan seminar-
kengash ish boshladi. Dunyoning ko‘p davlatlari ishtirok etgan bu seminarda 
O‘zbekiston rahbarining so‘zlagan nutqi bosh hujjat sifatida qabul qilindi. 
I.A.Karimov bu uchrashuvning “Tinchlik, Barqarorlik, Hamkorlik” shiori ostida 
o‘tayotganini mamuniyat bilan izhor qilib, bu uchrashuv mintaqaviy barqarorlikni 
ta'minlashda muhim yo‘l bo‘lib xizmat qilishini ko‘rsatib berdi. 

---

Xalqaro munosabatlar ravnaqi mamlakatimizda xavfsizlik va barqarorlikni, 
aholi turmush darajasini yuksaltirishning o‘ziga xos kafolati ekanligi hech kimga 
sir emas. Shu bois ham O‘zbekiston rahbarining tashqi siyosatda mintaqaviy 
barqarorlikni saqlab qolish maqsadida ilgari surgan tashabbuslari ko‘pgina 
davlatlar va BMT tomonidan doimo tasdiqlanib kelindi. BMT Bosh 
Assambleyasining sessiyalarida, yevropada Xavfsizlik va hamkorlik tashkildoti 
sammitidagi 
yig‘ilishlarda O‘zbekiston Prezidentining kiritgan aniq 
tashabbuslari, mintaqa xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan taklif BMT 
boshchiligidagi “6+2” guruhining tuzilishiga asos bo‘lgan edi (O‘zbekiston, 
XXR, Rossiya, Eron, Pokiston, Tojikiston kuzatuvchi sifatida BMT, Birlashgan 
front va “Tolibon” harakati”) Ushbu guruhning 1999-yil iyul oyida Toshkentda 
o‘tkazgan uchrashuvi muhim xalqaro voqyea bo‘ldiki, bu uchrashuv mintaqaning 
o‘zida bo‘lib o‘tdi. Uchrashuvning yakuni sifatida 19-iyul kuni “Afg‘onistondagi 
mojaralarni tinch yo‘l bilan hal qilishning asosiy prinsiplari to‘g‘risida”gi tarixiy 
hujjat imzolandi. Ushbu hujjat BMTning rasmiy hujjati sifatida tarqatildi. Mazkur 
anjuman O‘zbekiston rahbariyatining ko‘p yillik sa'y-harakatlari natijasi edi. 
O‘zbekiston BMT ning 15 ixtisoslashgan tashkilotdan biri – YuNeSKO ga 
1993-yilning 29-oktyabrida a'zo bo‘ldi. YuNeSKO 
1946-yilning 
20-
noyabridan buyon ta'lim, fan va madaniyat sohalarida xalqlarning hamkorligini 
rivojlantirish yo‘li bilan adolatni, qonuniylikni inson huquqlari va erkinliklarini 
ta'minlashga intilib keladi. Bu obro‘li xalqaro tashkilot o‘zbek xalqining jahon 
madaniyati xazinasiga qo‘shgan hissasini inobatga olib, Abu Rayhon Beruniy, Ibn 
Sino kabi buyuk mutaffakur bobolarimiz tavalludining 1000 yilligini, Samarqand 
shahrining 2500 yilligini, Toshkent shahrining 2000 yilligini nishonlashga bosh-
qosh bo‘lgan. Biroq O‘zbekiston bilan YuNeSKO o‘rtasida aloqalar 
mamlakatimiz istiqlolga erishgandan so‘ng yangi, yuksak bosqichga ko‘tarildi. 
Buyuk munajjim va davlat arbobi Muhammad Tarag‘ay Ulug‘bekning 600 yillik 
tavallud sanasi mamlakatimizdagina emas, balki dunyo miqiyosida nishonlandi.
YuNeSKO bosh direktori Federiko Mayor mamlakatimizga tashrifi chog‘ida 
O‘zbekistonning tashkilot doirasiga bag‘ishlangan faoliyatini, yurtimizda milliy 
madaniyat, san'atni rivojlantirish borasida olib borilayotgan ishlarni yukori 
baholadi. Shu o‘rinda O‘zbekiston Respublikasi bilan YuNeSKO o‘rtasida 
imzolangan o‘zaro hamkorlik haqidagi memorandum mhim ahamiyatga ega 
bo‘ldi. 
Yuqori darajadagi ustuvor yo‘nalishlarni belgilab olishda tashkilotga a'zo 
mamlakatlar davlat va hukumat rahbarlarining uchrashuvlari asosiy o‘rin tutadi . 
Ilk sammit 1990-yili Parijda o‘tkazilib, yangi yevropa uchun Parij Xartiyasi 
imzolangan. YeXHT tarkibida bir necha tuzilmalar tashkil etilgan edi. 1992-yili 
Xelsinkidagi ikkinchi oliy darajadagi uchrashuvda “o‘zgarishlar chaqiriqlar” 
degan umumiy nom olgan hujjatlar qabul qilinib, YEXHT ning kam sonli 
millatlar bo‘yicha Oliy Komissari lavozimi ta'sis etildi. Ahamiyatli tomoni 
shundaki, mustaqillikni qo‘lga kiritgan O‘zbekiston bu sammitda tashkilotning 
teng huquqli a'zosi sifatida ishtirok etdi. 
Uchinchi sammit 1994-yili Budapeshtda bo‘lib o‘tdi. 

---

1996-yilgi 
Lissabon 
uchrashuvida 
xavfsizlik 
va 
barqarorlikni 
mustahkamlashda yeXHT ning ahamiyatini oshirish masalasi chuqur tahlil etilib, 
yevropada Xavfsizlik Xaritiyasi to‘g‘risidagi g‘oya ilgari surildi. 1999-yil 18-19 
noyabr kunlari Turkiyaning Istambul shahrida bo‘lib o‘tgan YEXHT 
sammiti 
kun tartibidagi asosiy masala – yevropa Xavfsizlik Xaritiyasi bo‘ldi. O‘zbekiston 
yeXHT ga a'zo bo‘lgan paytdanoq , tashkilotning tamoyillari asosidagi muayyan 
maqsadlarni amalga oshirish yo‘lida sobit – qadamlik bilan ish yuritmoqda. 
O‘zbekistonning mustaqillikka erishuvi uning jahon hamjamiyati saflariga 
kirib borishi, jumladan BMT ning turli tizimlari bilan mustahkam aloqalarni 
yo‘lga qo‘yishga zamin yaratdi. Biz bunga (YuNIDO) ning sanoat taraqqiyoti 
dasturlari bo‘yicha direktor Juliyan Uosti bilan o‘tkazilgan suhbat chog‘ida yana 
bir karra ishonch hosil qildik. YuNIDO – ayniqsa iqtisodiyotning o‘tish davrida, 
jumladan O‘zbekistonga o‘xshagan davlatlarga saoatni rivojlantirishga yordam 
beruvchi tashkilotdir, - deydi J. Uost, - Dahlsizlikka rioya qilgan holda YuNIDO 
asosan hamkorlik tamoyillariga asoslanadi 
O‘zbekiston BMT ning xalqaro tashkilotlarida faol qatnashmoqda, 
O‘zbekistonning tinchliksevar ichki va tashqi siyosati, unda yashovchi 
xalqlarning tinch-totuvligi, barqarorlik, yaqin va uzoq qo‘shni davlatlar bilan 
do‘stlik va hamkorlik aloqalari BMT rahbariyatining e'tiborini o‘ziga 
tortmoqda.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017-yil
19-sentabrda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-
sessiyasida nutq so‘zladi. Unda bir qator masalalar, jumladan, BMTning
Yoshlar huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro konvensiyasini ishlab chiqish va Bosh
Assambleyaning “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” deb nomlangan maxsus 
rezolyutsiyasini qabul qilish, Markaziy Osiyoda suv resurslaridan oqilona
foydalanish, Orol dengizi qurishi muammosi, qo‘shni mamlakatlar bilan
yaxshi qo‘shnichilik munosabatlarini mustahkamlash masalalari, Afg‘onistonda 
tinchlikka erishishning ma’rifiy yo‘llari masalalariga alohida to‘xtaldi.