Microsoft Word kartografiya doc

3.2.Kartografik proektsiyalarning tasnifi 

---

38
 
Kartografik proektsiyalar bir-birlariga bog’liq bwlmagan xatoliklar va 
kartografik twrlarga qarab farq qiladi. Kartografik proektsiyalar xatoliklariga 
kwra teng burchakli, teng maydonli va ixti
ё
riy proektsiyalarga bwlinadi. 
İ
xti
ё
riy 
proektsiyalarda teng oraliqlik proektsiyalar kwproq qwllaniladi. 
а
б
17-rasm. 
Globus sirtidagi bitta meridianda 
ё
tgan doiraning 2 xil kwrinishi (
a
) va 
bitta parallelda 
ё
tgan doiraning 2 xil kwrinishi (
b
), bunda ellipslarning wzgarishi 
2 xil bwlishi kwrsatilgan. 
Teng burchakli proektsiyalarda burchak xatoligi bwlmaydi. Bunday proektsiyada tuzilgan geografik kartalar-
ning h’amma joyidagi barcha ywnalishlarida burchaklar qiymati saqlanib qoladi. Kartada maydon va masofa 
wzgaradi. 17-rasmda tasvirlangan teng burchakli stereografik azimutal proektsiyada ekvatorda tasvirlangan 
xatosiz aylana ekvatordan uzoqlashgan sari kattalashib, maydoni oshib boradi, lekin shakli wzgarmaydi. 
Teng burchakli proektsiyalarda burchak aniqligi talab qilinadigan dengiz va aeronavigatsiya kartalari tuziladi. 
Teng maydonli proektsiyalarda kartadagi maydon bilan er 
yuzasidagi maydon wrtasidagi proportsionallik saqlanadi. 
Kartaning markazida tasvirlangan aylana ramka 
chekkalariga borib ellipsga aylansa h’am maydoni 
wzgarmaydi (18-19-rasmlar). 
18-
расм
. 
Карта
марказидаги
айлана
рамкага
бориб
эллипсга
айланади
, 
майдон
ўзгармайди
. 

---

39
19-
rasm. 
Xatoliklarni iloji boricha kamaytirish maqsadida ixti
ё
riy proektsiyalardan foydalaniladi. Teng burchakli 
proektsiyada burchak xatosi kamayadi, maydon xatosi ortadi 
ё
ki aksincha bwladi, yani karta teng maydonli 
proektsiyada tuzilsa maydon xatoligi kamayib burchak xatoligi ortadi (20-rasm). Yani teng maydonli 
proektsiyada tuzilsa maydon xatoligi kamayib burchak xatoligi kwpayadi. Har ikkala xatolik bir xil miqdorda 
bwlishi uchun teng oraliqli proektsiyalardan foydalaniladi. 
Teng oraliqli proektsiyalarda meridianlar va parallellar bwyicha masshtabning doimiyligi saqlanadi, shakl, 
burchak va maydon xatoliklari rwy beradi. 20-rasmda ekvatorda olingan aylanadan uzoqlashgan sari shakli 
va maydoni wzgarganligi kwrsatilgan. Teng oraliqli proektsiyalar ixti
ё
riy proektsiyalar ichida eng kwp 
qwllaniladi. 
Kartalarda xatolik bwlmaydigan, nuqtalarni 
xatoligi ywq 
nuqtalar
, agar chiziq bwlsa, 
xatoligi ywq chiziqlar
deb ataladi 
Kartografiyada ellipsoid yuzasini tekis yuzada tasvirlash 
uchun geometrik shakllar (tekislik, tsilindr, konus) dan 
foydalaniladi. Foydalanilgan geometrik shakllar proektsiya 
nomi bilan ataladi. Masalan: azimutal (tekislik) tsilindrik, 
konusli, kwp konusli, psevdotsilindrik, psevdokonusli va 
shartli proektsiyalar. 
Azimutal proektsiya tuzish 
uchun geometrik shakl- 
tekislikdan foydalaniladi. Er sharini tekislikka 
ё
yib biror 
nuqtasiga tekislikning urinma bwlishi natijasida azimutal 
proektsiyalar h’osil bwladi. Agar tekislik Er sharining 
qutblariga urinma bwlsa, qutbiy azimutal, ekvator chizig’iga 
urinma bwlsa, ekvatorial azimutal, Er yuzining boshqa biror 
nuqtasiga urinma bwlsa, gorizontal 
ё
ki qiyshiq azimutal 
proektsiyalar h’osil bwladi.