-------
---------
V
1
V
R V
1
------
--------
R
1
V
SHarl va Gey-Lyussak Qonuni.
Bu qonunni ham bir-biridan bexabar holda 1787 yil SHarl va
1802 yil Gey-Lyussak kashf etgan: gaz o‟zgarmas bosimda 1
0
isitilsa, uning hajmi boshlang‟ich
hajmning 1
273,2 qismiga kengayadi yoki gaz o‟zgarmas hajmda 1
0
isitilsa,
uning bosimi
boshlang‟ich bosimning 1
273,2
qismiga ortadi. Agar gaz 0
0
dan t gacha isitilsa
1
V
V
0
(1
------ t) R
const
273,2
1
R
R
0
(1
---------t) V
const
273,2
V
0
R
0
V
--------( 273,2
t) R
------------ (273,2
t)
273,2 273,2
yoki 273,2
t
T bo‟lgani uchun
V
const
p
. T
R
sonstv . T
bundan
V T R T
--------
------- va ------
----
V
0
T
0
R
0
T
0
kelib chiqadi. (izabara va izaxora grafiklari berilsin).
V
const P
const
Avagadro Qonuni:
bir xil bosim, bir xil temperaturada turli gazlarning teng hajmlardagi
molekulalar soni o‟zaro teng bo‟ladi:
------------
---------------
R
T 273,75
Bu
erdan PV
RT
n-mol ideal gaz uchun
PV
nRT
kelib chiqadi.
m
Bizga ma‟lumki n
-----
M
m
Unda PV
----- RT
M
Agar biror gaz uchun muayyan temperaturada uning bosimi va hajmi aniqlangan bo‟lsa (n.sh) bu
gazning molekulyar massasini yuqoridagi tenglamadan hisoblash mumkin:
m . R . T
M
--------------
PV
Gazlarning kinetik nazariyasi.
Fizikaviy kimyo kimyoviy jarayonlarni o‟rganishda termodinamika va molekulyar-
kinetik nazariyadan foydalanadi.
Gazlar haqidagi asosiy qonunlar tajriba asosida topilgan.Ularni nazariy jihatdan izohlash
uchun gazlarning kinetik nazariyasini yaratishga to‟g‟ri keldi. Gaz so‟zini dastlab, XVIII asrning
boshlarida Van-Gelmont fanga kiritgan bo‟lib, bu so‟z “xaos”-tartibsiz degan ma‟noni beradi.
Gazlarning molekulyar-kinetik nazariyasidagi
asosiy fikrlarni dastlab, XVIII-asrning o‟rtalarida
rus olimlaridan D.Bernulli (1738) va M.V.Lomonosov (1745) bayon etganlar.
hozirgi zamon molekulyar-kinetik nazariyasiga muvofiq:
1). gaz juda ko‟p miqdordagi mayda zarrachalardan iborat bo‟lib, bu zarrachalar hamma vaqt tez
va tartibsiz harakatda bo‟ladi; gaz zarrachalarini mutlaqo elastik sharlar deb qarash mumkin;
2). bu zarrachalar to bir-biri bilan to‟qnashguncha to‟g‟ri chiziq bo‟ylab harakatlanadi;
3). molekulalarning xajmi idish hajmiga qaraganda juda kichik bo‟ladi; shuning uchun
molekulalarning hajmi hisobga olinmaydi.
Gaz molekulalari,
umuman aytganda, har xil tezlik bilan harakat qiladi, lekin har bir
temperaturada gaz molekulalari ma‟lum o‟rtacha arifmetik tezlikka ega bo‟ladi, bu o‟rtacha
arifmetik tezlik quyidagi formula bilan xisoblanadi:
u
u
1
u
2
u
3
... u
n
n
bu erda : u-o‟rtacha arifmetik tezlik, u
1
, u
2
, u
3
, u
n
- har qaysi molekulaning tezligi, n-molekulalar
soni.
Gaz xolatida moddaning zarrachalari (atomlar, molekulalar)
orasidagi masofa ancha
katta bo„ladi. SHu sababli ayrim zarrachalar orasidagi o„zaro tahsir kuchlari juda kam bo„lib, gaz
xolatidagi moddani istalgancha siyraklashtirish yoki, aksincha,
suyuq yoki qattiq xolatga
o„tgunga qadar siqish mumkin. Modda gaz xolatida 2,3 va undan ko„p zarrachalardan tarkib
topgan komplekslar xosil qilish ham mumkin. Gaz modda suyuq xolatga o„tkazilganda, uning
xajmi minglab marta kamayadi. Bunda gaz molekulalarining xajmi o„zgarmaydi. Balki ular
orasidagi masofa qisqaradi xolos.
Gazlarda molekulalr orasidagi masofa katta va molekulalarning
xajmi juda kichik
bo„lganligi sababli gazlarga oid qonunlarni keltirib chiqarishda gaz molekulalari orasidagi o„zaro
tahsir kuchlari va molekulalarning xajmi hisobga olinmagan. Molekulalar orasidagi o„zaro tahsir
kuchini va molekulalari xajmini xisobga olmasa ham bo„ladigan gazlar ideal gaz deb ataladi.
Asosiy gaz qonunlari ana shunday ideal gazlar uchun keltirib chiqarilgan.
Gazlarga oid birinchi qonun gaz xajmining bosimga bog„liqligi ifodalaydi:
Do'stlaringiz bilan baham: