Курс иши мавзу: Кар болалар мактабида дактил нутқига ўргатиш

Xulosa 
1. Eshitishda nuqsoni bo‟lgan bolalarning daktil nutqini
 
eksperemental 
o‟rganish natijalari mazkur kategoriyadagi bolalarning eshitishda nuqsoni bo‟lgan 
bolalarning daktil nutqini talab darajasida shakllanganligini ko‟rsatdi. Lekin bu 
bolalarning
 
nutqi tizimli buzilishlarga ega ekanliklari va bu buzilishlar nutqning 
barcha tomonlarini qamrab olganligini ko‟rsatadi. Eshitishda nuqsoni bo‟lgan 
bolalarda impressiv va ekspressiv nutq buzilganligi, shuningdek, nutqning fonetik, 
leksik va grammatik qurilishida murakkab nuqsonlar borligi aniqlandi.Tekshirilgan 
eshitishda nuqsoni bo‟lgan bolalarda nutqiy aloqaga bo‟lgan ehtiyojning kamligi, 
nutqiy faoliyatiga bo‟lgan intilishning buzilganligi aniqlandi. Bolalarning 
ko‟pchiligida nutqiy aloqaning savol-javob darajasida ekanligi kuzatildi. Aksariyat 
bolalarda murakkab nutq ko‟lami juda oz. Nutqni tushunish va undan foydalanish 
vaziyati xususiyatiga ega. 
2.Eshitishda nuqsoni bo‟lgan bolalarning daktil nutqini o‟stirish bo‟yicha 
ishlarni tashkil etishda barcha holatlarda muloqatga (aloqa qilishga) bo‟lgan 
intilishni yuzaga keltirish va ehtiyojini shakllantirish lozim. Bolalarning kattalar 
bilan aloqa qilish vositasi sifatida nutq funksiyasi insonning keyingi verbal va 
shaxs rivojlanishi asosida yotadi. Shuning uchun nutqni rivojlantirish bo‟yicha 
korreksion – tarbiyaviy ishlarning asosiy yo‟nalishlarning biri – qandaydir boshqa 
bir faoliyat bo‟yicha (predmetli, o‟yin va hokazo) nutqiy muloqat uchun sharoit 
yaratishdir. Kommunikativ so‟zlashuv (bayon etishning) barcha turlarini egallab 
olishning va shu bilan birga so‟zlarning sintagmatik munosabatlarini egallash nutq 
o‟stirish bo‟yicha maxsus mashg‟ulotlarda muvaffaqiyatli amalga oshirilishi 
mumkin. Boladagi daktil nutqning qiyinchiliklarni bartaraf etishda individual 
korreksiyalash mashg‟ulotlari katta ahamiyatga ega. Eshitishda nuqsoni bo‟lgan 
bolalarni nutqqa o‟rgatishda bunday yondashishda ular nutqiy va shaxs 
rivojlanishida ancha yuqori darajalarga erishishlari mumkin. Daktil nutqiga 
o‟rgatish bilan yonma-yon (parallel) ravishda bolalarni og‟zaki va yozma nutqqa 
o‟rgatish ham olib boriladi. Bolalarni og‟zaki nutqqa o‟rgatish, daktil formasida 

---

egallangan so‟zlarini ovoz chiqarib aytish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Talaffuzni 
o‟zlashtira borish bilan birgalikda o‟quvchilar tomonidan daktillangan so‟zlarni 
gapirish aniqligi ortib boradi. Og‟zaki nutq xatolarini to‟g‟rilash talaffuz qilingan 
tovush namunalarini ko‟rsatish orqali amalga oshiriladi va unga mos ravishdagi 
daktilamani ko‟rsatish bilan mustahkamlanadi. Daktil nutqini egallash o‟qish va 
yozishga o‟rgatishda yordam beradi. 

---