Ushbu kitob mazmuni bilan tanishish sizning ma’naviy sog’lomlashishingiz uchun xizmat qilishi mumkin. Faqat, haqiqatlar nisbiy ekanini bilib yashashni istamagan odamlarga uni tavsiya qilmang

turg’un
va 
doimiy
. Moda va soxta urflar 
tez o’zgaruvchan va qisqa umrli bo’ladi, chunki ular hech bir ma’naviy 
asosga ega emas. Katta ma’naviy ildizga ega va uzoq vaqtdan beri 
jamiyatga ezgu xizmat qilib kelayotgan 
asl an’analar bilan moddiy 
maqsadni ko’zlagan va muhimlikka xizmat qiladigan vaqtinchalik urflarni 
bir-biridan ajratish juda oson. Faqat, buning uchun ozgina sergaklik talab 
etiladi. 
Milliy 
an’analarimiz sofligini saqlab qolish uchun ularni ajnabiy 
madaniyatlar ta’siridan emas – to’da instinkti hosil qilgan o’tkinchi 
shamollardan pana qilish lozim. Axir, bir zaminda gullab turgan daraxt 
go’zalligini qo’shni daraxtning gullaridan taralgan ifor bulg’ab qo’ymaydi. 
Lekin aniq bir maqsad va sababsiz bugun u yoqqa, ertaga bu yoqqa 
esadigan bebosh shamollar daraxt gullarini to’kib yuborishi mumkin. 
O’sha daraxt doimo gullarga belanib, yashnab turishiga esa 
barchamiz
va 
har birimiz
javobgarmiz. Nima dedingiz?.. 
PAYSHANBA 
Qo’rquvlar 
Shubhalar 
“Bemaza qovunning urug’i ko’p bo’ladi” 
(o’zbek xalq maqoli) 
Qo’rquv – tabiatdan bizga berilgan eng kuchli tuyg’ulardan biri ekani 
esimizda. 
O’tgan gal uning eng quvvatxo’r tuyg’u ekanini ham ta’kidlab 
o’tganmiz. Yana biz u tabiiy va ijtimoiy ko’rinishda bo’lishini, orttirilgan 
(ijtimoiy) qo’rquv muhimlik natijasida kelib chiqishini ko’rib chiqqan edik. 
Orttirilgan qo’rquvdan halos bo’lishning umumiy qoidalari bilan ham 
qisman tanishganmiz. 

---

Javlon Juraev
O’zlik Sari Yetti Qadam – 2
www.juraev.uz 
49
Yodingizda bo’lsa, qo’rquv asosida ko’plab ikkilamchi tuyg’ular paydo 
bo’lishi haqida aytilgan edi. Chindan ham qo’rquv juda serfarzand tuyg’u – 
uning mevasi sifatida bizni shaxsiy o’sishdan to’xtatadigan juda ko’p 
salbiy hissiyotlar kelib chiqadi. Ushbu bobda ularning ba’zilari bilan 
yaqindan tanishamiz. 
Qo’rquvning eng katta asoratlaridan biri – shubhadir. Shubha 
zamirida 
noma’lumlikdan qo’rqish yotadi: kishi bir narsani aniq bilmaydi, 
bu noma’lumlik uni hadikka soladi va u o’zini himoya qilish ilinjida har xil 
tahminlarga boradi 
– xulllas, shubhalanadi. 
Shubha 
– nihoyat darajada buzg’unchi hissiyot. Bekorga uni ko’plab 
din va falsafa g’oyalari qoralamaydi. U odamning hayotiy quvvatini 
yemirib, uning shaxsiyatida aql ustuvorligini mustahkamlaydi. Bundan 
tashqari, shubha muhimlikning oshishiga va natijada muvozanat keskin 
buzilishiga olib keladi. 
Gumonlar orasida qolgan odamning 
ko’ngli xotirjam deyish qiyin – u 
muntazam hayotiy quvvat yo’qotib turadi. Eng yomoni shundaki, hayotiy 
quvvat qancha kam bo’lsa, odam shubhalanishga shuncha moyilroq bo’lib 
boraveradi. Shaxsiyatning ojizlanishini ko’rib aqlning o’z xavfsizligiga 
bo’lgan shubhasi oshaveradi, bundan u ko’proq talvasaga tushadi. 
Shubha
ning alohida ko’rinishi odamda rashk degan tuyg’uni 
uyg’otadi. Rashk – odamlar o’rtasidagi har qanday yaqin munosabatning 
adog’iga yetadigan hissiyot. Uning buzg’unchi kuchi shundaki, mutassil 
shubha
lardan charchagan odamning hamrohiga nisbatan ko’ngli soviydi. 
O’z xotirjamligiga xavf solgan shaxsga esa ko’ngil hech qachon moyillik 
bildirmaydi. 
Avvalgi kitobda rashk haqida yozganlarim ba’zi o’quvchilarda 
norozilik uyg’otgan edi. Bu tushunmovchilik ular men nazarda tutgan fikrni 
ilg’ab olish uchun shaxsiy kuchlari yetmaganidan kelib chiqqan. Bu gal 
rashk degan hissiyotning 
asl tabiatini to’laroq ochib beraman – xulosani 
o’zingiz chiqaravering. 
Rashkka odamni turli xil qo’rquvlar undaydi. Ha – siz qo’rqqaningiz 
uchun rashk qilasiz. Kishi sevgan insonining e’tiboridan qolishdan 
qo
’rqishi mumkin. Agar odamda nuqsonlilik kompleksi kuchli rivojlangan 
bo’lsa, u o’zini aslida mahbubiga noloyiq sezadi va u boshqa “loyiqroq” 
da’vogarga talpinib qolishidan qo’rqadi. Bunday odamlar hamrohlari ularni 

---

Javlon Juraev
O’zlik Sari Yetti Qadam – 2
www.juraev.uz 
50
qanday bo’lsalar, shundayligicha yaxshi ko’ra olishiga 
shubhalanadilar
. 
Mahbubingizning sizga bo’lgan mehri haqiqiy ekaniga gumon qilsangiz, 
uni chindan ham sevarmikansiz? 
Ba’zilar o’z shaxsiy muhimlik tuyg’usiga zarar yetishidan qo’rqadi. 
Bunday odamlarda egalik hissi kuchli bo’ladi va ular mahbublari 
e’tiboridan qolib, tanigan-bilganlar oldida mavqe yo’qotishdan qo’rqadilar. 
Bu ham shubha asorati 
– ular hamrohlari ularning obro’yiga tajovuz 
qilishidan gumonsiraydi. Muhimlikni tutib turish uchun zarur obro’ning haqi 
mahbubingizni azoblash bo’lsa – u sizga qimmatga tushmayaptimikan? 
Birovlar o’z mahbublarining ortiqcha go’zalligi yoki yengil tabiatidan 
shubha qilishadi. Shuning uchun ular hamrohlarini tashqi dunyo bilan 
kamroq aloqada bo’lishini ta’minlashga urinadi. Bu aqlning tutgan ishi. 
To’g’ri – har bir odamning ichida aql siymosida shayton yashirin. Lekin 
unga qarshi kurashish befoyda 
– uni oltin qafasga qamab qo’yib, 
farishtaga aylantira olmaysiz. Bunda ko’ngil bilan ish qilgan ma’qul – siz 
hamrohingizning shaytonini e’tiborsiz qoldiring-da, uning farishtasi ya’ni 
qalbiga yondashing. Ko’nglini zabt etganingizdan keyin, uning aqli hech 
nima qila olmaydi 
– tabiati ming yengil bo’lmasin, uni noto’g’ri qadamdan 
ko’ngli qaytaraveradi. Agar aqlining makriga kirib, boshqaga qiyo boqsa – 
bundan ko’ngli norozi bo’ladi va u tez orada bu ishidan afsuslanadi. 
Rashkning har qanday ko’rinishi umumiy olib qaraganda odam 
hamrohining sadoqatiga shubha qilganidan kelib chiqadi. Ammo 
shubhaning bir yomon xislati bor 
–