Мавзу органик боғловчи материаллар Режа

Органик боғловчилар
, аксарят полимерлар каби, вақт ўтиши билан 
ўзининг хоссаларини ўзгартиради. Битум ва қатронни атмосфера факторлари 
таъсири остида ўз
хоссаларини сақлаш қобилияти 
об
-
хавога барқарорлик
деб 
айтиш қабул қилинган. Органик богловчилар об
-
хавога чидамли материаллар 
ҳисобланади, бироқ уларнинг етарли бўлмаган барқарорлиги асфальтбетон 
қопламаларининг бевақт бузилишининг энг асосий сабабларидан биттаси 
бўлиши мумкин. Механик емирилиш шарт 
- 
шароитлари бўйича қалинлиги 4 
см бўлган асфальтбетон қопламалар 30 
- 
40 йил, аммо кўп холатларда (7 
- 10 
йил ) битумнинг эскириши ва уларни қовушқоқ
-
пластик хоссаларини 
йўқотиши хисобига уларнинг бузилиши олдин содир бўлади
. 

---

Органик бириктирувчиларнинг эскиришидаги иккинчи мухим омил бу 
уларнинг таркибий қисмларининг кимёвий ўзгариши ва янги моддаларнинг 
пайдо бўлиши. Ушбу ўзгаришлар асосан оксидланиш жараёни билан боғлиқ.
Оксидланиш жараёнининг ўзи кўплаб омиллар таъсирида тезлашиши мумкин: 
иссиқлик, қуёш нурлари, механик таъсирлар ва мис, марганец вақтинча 
валентлиги бўлган металл тузлари ва бошқалар(Расм.1,4)
Расм 1,4. Ултрабинафша нурланиш остида органик боғловчи материалнинг хоссаларини 
ўзгариши:
1-
торфли қатрон; 2
-
тошкўмирли қатрон; 3
-
нефтли битум.
Битумларни эскириш жараёнида, мойларни буғланиши натижасида 
гуруҳ таркибининг ўзгариши амалга ошади, кейин смола ва асфальтенларни 
йиғилиб қолиши ва охирида смолаларни асфальтенларга айланиши содир 
бўлади. Битумларнинг гуруҳ таркиблари ўзгариши билан уларнинг структура 
ўзгариши ҳам содир бўлади, қовушқоқлик, иссиққа чидамлилик ошади, 
пластиклик пасаяди ва натижада битум мўртли бўлиб қолади.
Тальк, сланец, доломит, слюдлар, диабазалар ва оҳаклардан бўлган 
минерал кукунлар битумни фаол функционал гурухлар билан бирикишини 
ўзининг сиртида адсорблайди, уларнинг кимёвий энергияси захирасини 
пасайтиради, шу билан эскиришга бўлган мойилликни камайтиради. 
Битумнинг тузилиши барқарорлигини
ошириш учун, айниқса кимёвий 
фаол мухитларда шина саноатинининг бутилкаучук
чиқиндиларини ва
автомобил ғилдиракларини хизмат муддати тугаган яроқсизини махсус 
ускуналарда керакли ўлчамларда майдаланганини 
6 - 
10% миқдорда қўшиш
тавсия этилади
. 
Бу қўшимча комплекс ҳисобланади, чунки эскиришни 
секинлаштиришдан ташқари, у пластиклаштирувчи таъсир кўрсатади: ижобий 
ва салбий хароратлар сохасида хам пластиклик оралиғини кенгайтиради
Битум материалларини эскириш жараёнини ва уларнинг об
-
хавога 
чидамлилигини ошириш усулларини ўрганиш бўйича қилинган ишлар 
тахлили шуни кўрсатадики, битум таркибининг доимий эмаслиги хисобига 
хозирги вақтда битумнинг
барқарорлигини
оширадиган маълум бир қабул 
қилинган усуллар йўқ ва баъзи бир алохида битум турлари учун уларни 
барқарорлигига мос келувчи усулларни танлаш керак. Об
-
хавога чидамлилик 
нефтни келиб чиқиши ва таркибига ишлов бериш, битумни олиш 
технологиясига боғлиқ. Қолдиқ битумлар оксидланганларга қараганда анча 

---

барқарор, крекинг
-
қолдиқ қўшилиб олинган битумлар эса эскиришга 
чидамлилиги пастлиги билан фарқ қиладилар. Крекинг 
- 
қолдиқдан олинган 
битумлар бошқа битумлар билан солиштирганда катта тўйинмаган 
боғлиқликка эга. Битумни олиш жараёнида унга интенсив термик таъсир 
кўрсатилиши барқарор бўлмаган бирикмаларни пайдо бўлишига олиб келади.
Битумни об
-
хавога барқарорлиги уни атмосфера факторлари таъсири 
остида узоқ экспозиция қилиш йўли билан аниқланади. Битумларни об
- 
хавога 
барқарорлигини тез аниқлаш учун органик боғловчиларни конструкцияларда 
аниқ ишлаш шароитини кўрсатувчи махсус қурилма қўлланилади.

Органик боғловчи битумларни хоссаларини яхшилаш, уларни тош 

жинсларга ёпишишини ошириш, рангини ўзгартириш ҳамда пластиклик, 
иссиқлик ва об
-
хавога бардошлилигини ошириш учун битумларга мос келувчи 
қўшимчалар киритилади.
Қўшимчалар киритиш йўли билан материаллар сифатини ошириш усули 
материалшунослик
соҳасида кенг тарқалган ва жуда истиқболли хисобланади, 
у нефт
-
кимё саноатида ишлаб чиқилган ҳар хил чиқиндиларни тўлиқ 
ишлатишга ва уларнинг қурилиш хоссаларини яхшилашга имкон беради. 
Қўшимчалар жихатлари бўйича қуйидагича таснифлаш мумкин. Қуйида
ишлатиш мақсадлари ва боғловчиларга физик 
- 
кимёвий таъсири бўйича 
фойдаланиладиган қўшимчалар кўриб чиқилган.