M e t r o L o g I y a V a s t a n d a r t L a s h t I r I s h

M
1
—
o'lchanayotgan jism massasi,
M
2
— muvozanatlashtiruvchi tosh massasi,
L v L
2
 —
mos ravishda, posongi yelkasi. Agar yelkalar 
uzunligi teng bo'lmasa:
endi vazni o'lchanayotgan yuk bilan o'lchov toshini o'zaro o'rin 
almashtirsak:
M . L
, = 
AL L.
(
1
.
6
)
K h - M
1 L1
(1.7)
Bu yerda 
MX
2
* M T (
1.6) ni (1.7) ga bo'lib
-Ml = 
Ml.
ni hosil qilamiz.
Bu yerda
(1-8)
10

---

yoki 
м = м1+^ г
 
desak ham bo'ladi.
Demak shu yo‘l bilan posongi yelkasi uzunligining ta’sirini 
yo'qotish mumkin.
Yana bir misol: Faraz qilaylik, m a’lum yo'nalishda suzib 
borayotgan kema harakatining kurs bo'yicha o'zgarishini ko'raylik. 
Uning haqiqiy kursi, sxemada ko'rsatilgandek, magnetizm tortish 
kuchi bilan kompas bo'yicha kurs yo'nalishlari orasida bo'ladi.
Bu yerda additiv muvozanat hamda multiplikativ muvoza- 
natlar kuzatiladi. Addetiv muvozanatda o'lchov biriigi o'lchanayot­
gan xatolik qanday kattalikda bo'lsa, shunday kattalikda bo'ladi, 
ya’ni shunday o'lchov birligiga ega. Multiplikativ muvozanatdagi 
tuzatishlar esa o'lchov birligiga ega emas.
M a’lum o'lchov natijalari har doim ko'proq yoki kamroq 
ko'rsatkichlar ko'rsatish bilan xarakterlanadi. Bu narsa ulami ishlab 
chiqarishdagi nuqsonlar, o'lchov uzellaridagi chiziqli bog'liq- 
liklaming buzilishi va h.k. singari kamchiliklar oqibatida bo'lishi 
mumkin. O'lchov asboblarining ushbu kamchiliklari ularni 
attestatsiya qilish yo'li bilan yo'qotiladi. Attestatsiya natijasida 
0
ffl— 
kiritilishi shart bo'lgan tuzatish kiritiladi. Bu xatolik addetiv yoki 
multiplikativ bo'lishi mumkin. Bu kiritilgan tuzatish koeffitsiyenti
11

---

o‘lchov natijasiga qo'shilishi yokifayirilishi, yo bo'lmasa ko'paytma 
ko'rinishida bo'lishi mumkin.
Ma’lumki, o'lchashni biror bir vositasiz bajarib bo'lmaydi.
O'lchash vositasi deb, o'lchashlar uchun qo'llaniladigan, 
me’yorlangan metrologik xossalarga ega bo'lgan texnikaviy vosita 
yoki ulaming majmuasiga aytiladi.
O'lchash vositalariga quyidagilami kiritish mumkin:
• O'lchovlar;
• O'lchash asboblari;
• O'lchash o'zgartkichlari;
• O'lchash qurilmalari;
• O'lchash tizimlari.
O'lchovlar
— keng tarqalgan o'lchash vositalaridan hisob­
lanadi.
O'lchov deb, kattalikning aniq, bir qiymatini hosil qiladigan, 
saqlaydigan o'lchash vositasiga aytiladi. Masalan, tarozi toshlari, 
elektr qarshiligi, kondensator sig'imi va shu kabilami o'lchovlarga 
misol qilib olishimiz mumkin.
O'lchovlaming turlari va xillari ko'p. Standart namunalar va 
namunaviy moddalar ham o'lchovlvr turkumiga kiritilgan.