Nitrat kislota ishlab chiqarish

7. Nitrat kislotaning fizik-kimyoviy xossalari.
Nitrat kislota – muhim mineral kislotalardan biri hisoblanadi. Suvsiz nitrat 
kislota HNO
3
zichligi 1,52 g/sm
3
(15
O
C da) bo‘lgan og‘ir suyuqlik bo‘lib, havoda 
tutaydi. U –47
O
C haroratda muzlaydi va 86
O
C da qaynaydi. Kislotaning qaynaganda 
qisman u azot(IV)-oksid hosil qilish bilan parchalanadi. Ajralib chiqadigan azot(IV)-
oksid kaslotada eriydi va kislotani sarg‘ish yoki qizg‘ish rangga (NO
2
miqdoriga 
muvofiq) bo‘yaydi. 
Nitrat kislota suv bilan har qanday nisbatda aralashadi va gidratlar (HNO
3
∙H
2
O, 
HNO
3
∙2H
2
O va x.k.) hosil qiladi. Sultirilgan nitrat kislota bug‘latilganda uning 

---

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
22 
miqdori eritmada 121,9
O
C haroratda qaynaydigan azeotrop aralashmaga muvofiq 
keladigan konsentratsiyagacha (68,4%) ortadi (3.3-rasm). 
3.3-rasm. H
2
O–HNO
3
sistema uchun muvozanat diagrammasi. 
Nitrat kislota – kuchli oksidlovchi. Konsentrlangan nitrat kislota metallarning 
ko‘p qismini ularga muvofiq keladigan oksidlar va nitratlarga aylantiradi. Ayrim 
metallar, masalan Al, Fe, Cr nitrat kislota bilan ta’sirlashganda metall sirtida 
kislotaning ta’siriga chidamli oksid qatlamlari hosil qiladi. 
Ko‘pgina organik birikmalar nitrat kislota ta’sirida parchalanadi, ulardan 
ayrimlari konsentrlangan nitrat kislotada yonishi ham mumkin. 
Konsentrlangan nitrat kislota siklik organik birikmalar bilan ta’sirlashganda 
ulardagi vodorod atomlari o‘rnini nitroguruh oladi va nitroorganik birikmalar hosil 
qiladi. Gidroksil guruhli organik birikmalar bilan HNO
3
efirlar hosil qiladi. 
Nitrat kislota sanoatda ham, xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarida ham keng 
ko‘lamda ishlatiladi. Ishlab chiqarish hajmi bo‘yicha u sulfat kislotadan keyingi 
ikkinchi o‘rinni egallaydi. Ishlab chiqariladigan nitrat kislotaning ko‘p qismi o‘g‘itlar, 
portlovchi moddalar, raketa yoqilg‘ilari ishlab chiqarishga sarflanadi. Bundan tashqari 
u sulfat kislota (nitroza usuli), sintetik bo‘yoqlar, turli xil plastmassalar, 
nitrosellyuloza, sintetik tolalar va x.k. ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Sanoatda uch xil navdagi suyultirilgan (kuchsiz) va ikki navdagi 
konsentrlangan nitrat kislota ishlab chiqariladi (3.2-jadval). 
 
 

---