If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз

А п паратларнинг оптимал сонини аник,лаш. 
Куп а п п ар а т л и
буг латиш к ур ил ма с ид а а п п а р а т л а р н и н г сони ортиб бориши билан 
1
кг сувни б уг ла тиш учун з а р у р булган иситувчи бугнинг са рфи 
ка ма й иб боради. Бирок, а п п а р а т л а р сонининг ортиши билан 
т е м п е р а т у р а л а р н и н г йукотилиши купаяди. Ис си кл ик у тка з иш 
ж а р а ё н и н и н г яхши кетиши учун ха р бир а п п а р а т д а т е м п е р а т у р а ­
л а р н и нг фойда ли ф а р к и (иситувчи буг ва к а й н а ё т г а н эритма
т е м п е р а т у р а л а р и н и н г
ф а р к и )
ма ъл ум 
к и й м а т г а эга 
булиши 
шарт. Бу ф а р к табиий ц ир к ул я ци я
билан и шл а й ди г а н а п п а р а т л а р
учун к а м и д а 5— 7°С ва ма жб ур ий
цир ку л я ция б илан и шл ай ди г ан
а п п ар а т л а р учун камида 3°С були ­
ши керак.
А п п а р а т л а р н и н г
сони 
ж у д а
купайиб кетса, т е м п е р а т у р а л а р
йукотилишининг йигиндиси курил- 
мадаги т е м п е р а т у р а л а р н и н г у м у ­
мий ф а р к и г а тенг ёки ундан хам 
ортиб кетиши мумкин. Бунда эрит- 
маларни буглатиш мумкин булмай 
колади.
Ап па р а т л ар ни нг оптимал сони­
ни техникавий- иктисодий хисоб- 
л а ш л а р йули билан а ни кл аш мак- 
садга мувофик. 
Бундай хисоб- 
л а ш л а р электрон хисоблаш маши- 
наларида хам б аж а р ил и ши мум­
кин. 12.5- расмда аппаратларнинг
оптимал сонини г р а фи к о рк а ли
топиш курс атилга н.
Вертикал
1
2
 
3 
4
Аппаратлар сони
12.5-раем.
Б у г л а т и ш
к у р и л м а -
л а р и д а
а п п а р а т л а р н и н г ' оптим ал 
сонини а н и к л а ш г а дойр:
а
— у м у м и й с а р ф л а р ; 
б
— и си тувчи бу гн и н г 
ки й м ати ; 
в
— а м о р т и з а ц и я
с а р ф л а р и ; 
г —
м е х н а т с а р ф и .
342

---

у к д а
1
кг сувни б уг ла тиш к и й ма т и берилган, горизонтал у к да эса 
а п п ар ат ла рн и нг сони курсатилган. Г рафи кд ан куриниб турибдики, 
а п п а р а т л а р н и н г сони куп ай и ши б ил ан иситувчи бугнинг ки й мати
к а м а й мо к д а (б — эгри ч и з и г и ) , амортизация сарфи эса купаймок- 
да (в — ч изик) , курилмани ишлатиш билан б ог ли к булган мех- 
нат сарфи бироз узг ар мо кд а (г — чизик).
1
кг сувни б у гл а ти ш б ил а н б ог лик б улг а н умумий са рфни
белгиловчи эгри 
чизикнинг ( а ) минимумига тугри 
келган 
а п п а р а т л а р н и н г сони, тахминан, оптимал деб олинади.
О д а т д а куп а п п а р а т л и б уг ла ти ш к у р и л м а л а р и д а г и а п п а ­
р а т л а р н и н г сони 
2
т а д а н кам ва 5
— 6
т ад а н орти к булмайди.
Купинча а п п а р а т л а р н и н г о п т им а л сони 3— 4 та булади.
12.4- §. Б У Р Л А Т И Ш А П П А Р А Т Л А Р И Н И Н Г Т У З И Л И Ш И
Б у г л а т и ш ж а р а ё н и ха р хил б у г л а т г и ч л а р д а олиб борилади.
Б у г л а т и ш а п п а р а т л а р и иситувчи юзанинг к онструк цияс и ва 
ж о й ла шу ви , иссиклик т а шувч и аг е н т л ар ни нг йуна л иши, ц и р к у л я ­
ция тури ва режими ва б ошка бир ка тор о м и л л а р г а кура бир неча 
т у р л а р г а а ж р а т и ла д и :
1. Ис итиш к а ме р ас и ни нг конструкциясиг а биноан буг — 
к обикли, змеевикли, осма х о л а т д а ва б ошка к ур и ни ш д а булган 
иситиш к а м е р а л и б уг ла тг ич л а р ;
2. 
Иситиш юзасининг ж о й л а ш у в и г а н ис ба тан вертикал,
горизонтал ва кия б ур ча кл и буг ла тг ич л ар ;
3. Иситувчи агентнинг туриг а кура буг, газ, юкори температу- 
р а л и иситувчи агент ёки э лектр билан иситиладиган б углатгичлар;
4. Ци р ку л яц ия режими ва х а р а к т е р н а кура табиий, ма жб ур ий
х а м д а бир ва куп к а р р а л и ц ир к ул я ци я ли б уг ла тг ич л а р;
5. Эритма ни а п п а р а т г а бериб гуриш р е ж им иг а ку ра д ав ри й ва 
узл у кс из и шл ай ди га н б уг ла тг ич л а р ;
6
. А п п а р а т д аг и босимнинг ки й ма т и г а кура а т м о сф е р а босими, 
о рт и кч а босим, в акуум б ил а н и шл ай ди га н б уг ла тг ич л а р ;
7. А п п а р а т л а р н и н г сонига ку р а бир ва куп а п п а р а т л и
б уг л а т иш к у ри лм а ла р и ;
8
. Эри тма ва иситувчи агентнинг узар о й ун а ли ши га кура бир 
хил, к а р а м а - к а р ш и , м у р а к к а б й уналишли х а м д а э ри т ма билан 
п а р а л л е л т а ъ ми нл ан ув чи б уг ла тг ич л ар.
Б у г л а т и ш а п п а р а т л а р и н и н г асосий к о нс т р у кц и ял ар и билан 
та н иши б чикамиз.
Мар к азий цнркуляцмон трубали буглатиш а п п ар а т л а р и . Буг ла- 
тилиши к е р а к булг а н э р и т м а иситиш к а ме р ас и ни нг юкориги 
к и см ид ан берилади. Ис итиш к а ме р ас и бир неча т р у б а л а р
т у п л а м и д а н и борат булиб, унинг учи труба туриг а р а з в а л ь ц о в к а
усули б илан б ири к т и ри л га н ( 1 2 . 1 - раем). Эр и тма т р у б а л а р н и н г
ичида ка йн аб , буг — су ю к ли к а р а л а ш м а с и хол ид а трубанинг 
б а л а н д л и г и буйича к у т а р и л а д и ва а п п ар ат н и нг юкориги кисмида 
ж о й л а ш г а н буг б ушл иг ид а г и а ж р а т к и ч г а утади. И к ки ла м ч и
б уг да н озод булг ан э р и т ма ва унинг т омч и ла ри ма рк а з и й 
ц ир к у л я ц ия т ру ба с и га тушади.
343

---

Эри тма ни н г ц и р к у л я ц ия тезлиги унинг физик хусусиятига, 
иссиклик микдориг а х а м да ц и р ку л я ци я контурининг ги д р ав л ик
к а р ши ли ги га боглик. К уюлт ири л г ан э р и т м а а п п а р а т н и нг пастки 
ки смид ан ч ик ар и л а ди . Й к ки ла м ч и буг с уюк ли к устидаги х а ж м н и
э г а л л а й д и ва сунгра а п п а р а т н и нг юкориги кисмида ж о й л а ш г а н
томчи ушлагич о р к а ли у т к а зил иб уз а т и л ад и . Б у г л а т и ш жа р а ё н и:
1
) атмосфера босимида; 
2
) ортикча босимда; 3) вакуум остида 
олиб бориш мумкин. Биринчи усулдан ф о й д а л а н и л г а н д а э ритма - 
дан а ж р а л г а н иккиламчи буг ат мосфера г а ч ик ари б юборилади. Бу 
усул энг оддий х исоб ла н ад и, бирок, иссиклик с а р ф л а ш жи х д ти д ан
т е ж а м л и эмас.
Ор ти кч а босим б ил ан буг ла тиш олиб б ор ил га н да иккиламчи 
буг юкори т е м пе р а т у р а г а эга булади, шу с а б а б л и бу иккиламчи 
буг да н купйнча бошк,а иссиклик а л м а ш и ни ш а п п а р а т л а р и н и
иситишда ф о й да ла н ил ад и.
Вакуум б ил ан б у г л а т иш д а эрит ма нин г к а й н а ш т е м п ер а т у ра с и 
п аса яд и, бу хол б у г ла ти ш а п п а р а т л а р и н и иситиш учун п аст 
босимли бугдан ф о й да л а н и ш имконини беради. Бу усул юкори 
т е м п е р а т у р а л а р д а п а р ч а л а н и б ке тад иг а н э р и т м а л а р н и б уг ла тиш 
учун и шл ати л ад и.
Ку юк л ан иш п ай тид а э ритма нинг физик хо с с а л а ри узг ар а ди .
К онц ен трац и я ортиши б ил ан иссиклик утка зу в ч ан ли к, иссиклик 
сигими ва т е м п е р а т у ра у т к а з ув ча нл ик к а м ая д и , э рит ма нин г
ковушоклиги ортади. Н а т и ж а д а иситиш ю з ас ид ан э р и г м а г а
иссиклик бериш коэффициентининг ки й мати к а ма я ди .
Иситувчи т р у б а л а р д а г и суюк лик буг а р а л а ш м а с и билан 
циркуляция трубасидаг и б угланаётган э ритманинг зичликлари хар 
хил булгани учун а п п а р а т д а г и э ри т ма уз- узи д ан цир ку л я ция
булади. З и ч л и к л а р ф а р к и ка нч а к а тта булса, б у г ла тиш ж а р а ё н и -
нинг тезлиги шунча юкори булади. Ц и р к у л я ц и я т рубасининг
диа ме т ри иситувчи к а м е р а д иа метри н ин г
1
/ 3 ул ушиг а тенг килиб 
олинади. Бун да й б у г л а т и ш а п п а р а т л а р и н и н г тузил иши содда ва 
б у г л ан а ёт г ан э ритма т абиий ц ирк уля ц ия килинади.
К а м ч и л и к л а р и : т р у б а л а р труба т у р л а р и г а м а х к а м урна- 
тилга н булади, ц иркуля цион труба иситиш к а м е р ас и ичида 
б улг а нл иги с а б а бл и ж а р а ё н д ав ом и да исиб т ур а д и , Ш у с а б а бл и
циркуляцион трубадаги эритма билан иситувчи т р уб ад аг и суюклик 
буг а р а л а ш м а л а р и н и н г зи ч л ик л ар и о р ас и д а г и ф а р к озаяди,
н а т и ж а д а б уг ла ти ш ж а р а ё н и н и н г тезлиги к а м а я ди . Шунинг учун 
буглатиш ап п ар а т л ар и н ин г купчилигида циркуляцион труба а п п а ­
ратнинг т а ш к и кисмига у рнатил ад и.