If. •f с ж ж Салимов КимёВий технодогиянинг асосий караёнАари Во урилмоАпри I зл' Пз

3
— ф л а н е ц л а р ;
б
— 
т р у б а л и к у р и л м а ; 1 — т еш и к л а р и б у л г а н т р у б а ;
2
— г о в а к с и м о н м а т е р и а л ;
3
— м е м б р а н а .
а) 
фильтрловчи элемент говакли 
материал 
(2 )
нинг икки 
томонидан урин олган м е м б р а н а л а р ( / ) дан т аш к и л топган. 
Фильтрловчи э ле мен тл арн ин г пакети иккита ф л а н е ц л а р (5) ёрда- 
мида сик,илиб, б олт ла р билан м а х к а м л а н г а н . Ажр а т и л и ши лозим 
булган эритма кетма-кет ха м ма фильтрловчи э л е м ен тл ар д ан утиб, 
к онцентрация си купайган хо ла т д а к у р и л м а д а н чик,иб кетади. 
М е м б р а н а д а н утган ф и ль т р ат гов акл и ма те ри а л к а т л а м и о р ка л и
йиггичга юборилади.
Труб ал и фильтрловчи элемент (7.24- раем, б) м е м б р а на (ши кл ар и булга н труба ( / ) ва говакли м а те р иа л
(2)
да н тузилган.
Бунда й э ле м е нт л а р цилиндрсимон кобикнинг ичига жой л ашт и ри - 
лади.
У л ь т р а ф и л ь т р л а ш ва тес кари осмос усул л ари истикболли 
хисобла нади, чунки бир катор а ф з а л л и к л а р г а эга. М е м б р а н а л и
к у р и л м а л а р н и н г тузилиши оддий. Ф и л ьт р л аш ж а р а ё н и оддий 
т е м п е р а т у р ад а олиб борилади. Иктисодий ж и х а т д а н анча те- 
жа мл и.
М е м б р а н а л а р ё р д ам ид а а ж р а т и ш ж а р а ё н и ф а з а в и й узга- 
р и шл ар си з олиб борилади, шу с а б а б д а н энергия асосан э ритмани 
ме мбра на орк,али босим билан утк а зи ш г а са рфл ан ад и. М е м б р а н а ­
ли ф и л ь т р л а ш г а кетган энергия с а рфи а ж р а т и шн и н г бошк,а 
усу л ла р и га нисбатан анча кам. М а с а л а н , денгиз сувини тескари 
осмос усули б ил а н ч у ку р ла шт и ри ш учун тах мин ан 7 кВт. с о а т / м
3 
энергия кетса, бундай сувни х а й д а ш усули билан чучук- 
л а ш т и р и л г а н д а
тахминан 
80 
к в т - с о а т / м
энергия с а р ф л а ­
нади).
Якин к е л а ж а к д а у л ь т р аф и ль тр л аш ва тескари осмос усуллари- 
д ан кенг ф о й да ла н иш суюк ли к а р а л а ш м а л а р и н и а ж р а т и ш ,
к,уюк,лаштириш ва т оз а л а ш х а м д а табиий сув х а в з а л а р и н и
мухофа за килиш муа ммол ар ини хал э тишда мухим а х а м и я г а эга 
булиши мумкин.
188

---

7.1. 
Т у р л и ж и н с л и с и с т е м а л а р н и н г т у р л а р и . Т е х н и к а д а б у н д а й с и с т е м а л а р н и
к а н д а й у с у л л а р ё р д а м и д а а ж р а т и ш м у м к и н ?
7.2. Л а м и н а р ва ту р бу л ен т р е ж и м л а р д а катти' к з а р р а ч а н и н г э р к и н чукиш тез- 
лиг и ка й с и т е н г л а м а л а р ё р д а м и д а а н и к л а н а д и ?
7.3. Эркин ва с икилг а н х о л а т д а г и чукиш урт а с и д а к а н д а й ф а р к бор? Си к и л г а н
х о л а т д а г и з а р р а ч а н и н г тез лигини кай еи усул б и ла н а н и к л а ш мумкин?
7.4. С а н о а т д а чуктирувчи к у р и л м а л а р н и н г и шл а т и л и ши . Ч у к т и р и ш к у р и л ма -
л а р и н и х ис о б л а ш кайси т а р г и б д а олиб борилади?
7.5. Ф и л ь т р л а ш ж а р а ё н и н и н г х а р а к а т л а н т и р у в ч и кучи н и м а д а н иб орат ? Фильтр-
л а ш н и н г асосий т е н г л а ма с и . До и м и й к о э фф и ц и е н т л а р н и к а н д а й килиб 
а н и к л а ш мумкин?
7.6. Фи л ь т р - п р ес с н и н г туз илиши. Б у н д а й к у р и л м а л а р н и н г а ф з а л л и г и ва кам-
чилиги н и м а л а р д а н иборат?
7.7 А в т о м а т л а ш т и р и л г а н к а м е р а л и фи л ь тр- п рес сн инг туз илиши. К у р и л м а н и н г
и ш л а ш т а р т и б и к а н д а й ?
7.8. 
Б а р а б а н л и в а к у у м - ф и л ь т р н и н г и ш л а ш п р и н ц и п и . У н и н г а ф з а л л и г и ни- 
м а д а ?
7.9. Фил ь т р ло в ч и к у р и л м а л а р н и х и с о б л а шн и н г асосий пр и н ц и п ла р и .
7.10. М а р к а з д а н кочма куч м а й д о н и д а чукишнинг асосий мохияти. А ж р а т и ш
к оэ ффицие нт ини нг физ ик маънос и н и ма д а н иборат?
7.11. Ги д р о ц и к л о н л а р н и н г т уз илиши. Б у н д а й к у р и л м а л а р н и н г иш унумдорлиги-
ни к ай си т е н г л а м а о р к а л и х и с о б л а ш мумкин?
7.12. Гидроциклон, му л ь т иг ид р о ци к ло н ва ц е н т р и ц и к л о н л а р у р т а с и д а к а н д а й
ф а р к бор? У л а р н и н г умумий т о мо н л а р и н и м а л а р д а н иборат?
7.13. Ц е н т р и ф у г а л а р н и н г т у р л а р и . Чукт ирув чи ва фил ь тр л о в ч и це нт р и фу г а н и н г
и ш л а ш принципига к а н д а й ф а р к бор?
7.14. Н О Г Ш т ипид аг и ва т р у б а л и це нт р и фу г а н и н г т уз илиши. Б у н д а й к у р и л м а ­
л а р н и н г а ф з а л л и г и ва к а м ч и л и к л а р и .
7.15. 
Т а р е л к а л и с е п е р а т о р н и н г т у з и л и ш и . Б у н д а й с е п а р а т о р л а р и ш л а ш п р и н ­
ц и п и г а к у р а к а й с и т у р д а г и ц е н т р и ф у г а л а р г а у х ш а й д и ?
7.16. 
П у л ь с а ц и я л и п о р ш е н и б у л г а н ц е н т р и ф у г а н и н г с х е м а с и . Б у н д а й к у р и л м а ­
л а р н и н г и ш у н у м д о р л и г и к а й с и ч е г а р а л а р д й у з г а р и ш и м у м к и н ?
7.17 Ц е н т р и ф у г а л а р д а хосил б у л а д и г а н м а р к а з д а н к очма куч ва босимнинг
к и й м а т л а р и н и кай си т е н г л а м а л а р ё р д а м и д а х ис обла ш мумкин?
7.18. Д а в р и й и шл а й д и г а н ц е н т р и ф у г а л а р н и ишга т у ши р и ш п а й т и д а с а р ф
б у л а д и г а н кувват ни к а н д а й к и л и б а н и к л а с а б у л а д и ?
7.19. У л ь т р а ф и л ь т р л а ш ж а р а ё н и н и н г мохияти н и ма д а н иб орат ? М е м б р а н а
г о в а к л а р и н и н г у л ч а мини а н и к л а ш мумкинми?
7.20. . Иембранали филь трловчи элемент ла рнинг ишлаш. принциплари. Ул ь т р а ­
ф и л ь т р л а ш усулининг истикболи н и м а л а р д а н иборат?
7.21. С у ю к л и к т урли жи н с л и с и с т е м а л а р н и а ж р а т и ш ж а р а ё н л а р и н и к а н д а й
к и л и б т е з л а шт и р и ш мумкин?
Т А К Р О Р Л А Ш ВА М У С Т А К И Л И Ш Л А Ш У Ч У Н С А В О Л Л А Р
8
- б о б. Г А З Л А Р Н И Ч А Н Г Д А Н Т О З А Л А Ш
8. 1-§. У М У М И Й Т У Ш У Н Ч А Л А Р
Кимё са ноа т ида бир к,атор газсимон турли жинсли си ст е ма л ар
(ч ан гл ар , тутунлар, т у м а н л а р ) х,осил булади. Д о на до р матери- 
а л л а р н и янчиш, а р а л а ш т и р и ш , узатиш, к,уритиш ж а р а ё н л а р и д а
з а р р а ч а л а р н и н г улчами 3 ^ - 7 0 мкм атрофида булг ан чангла р 
пайдо булади. Ёк,илгини ёкиш пайтида тутун, бугни конденслашда 
эса т ума н хосил булади. Тутун ва т у ма н л а р тарк иб ида г и каттик, ва 
с уюк лик ш а кл ид аг и з а р р а ч а л а р н и н г улчами 0 , 3 4 - 5 мкм га тенг 
булади.
189

---

Технология ж а р а ё н л а р и н и тугри а м а л г а ошириш учун с а но аг
г а з л ар и ва хаво чангдан т оз а л а н и ши зарур . А р а ла ш т и р г и ч л а р ,
дис пе ргаторлар, купчилик модда а л ма ш и н и ш к у р и лм а ла р и , ка тор
кимёвий к у р и л м а л а р газ т о з а л а ш н и н г э ффе кт и в с х ема л ар ис и з 
яхши ишл ай олмайди. Ш у н д ай к,илиб, кимё саноати корхоналари- 
д а н ч ик аётг а н газ а р а л а ш м а л а р и н и т о з а л а ш технология жи ха т и-
дан мухим ва к а т та а х а м и я т г а эга.
Г азл ар: 1) газ а р а л а ш м а л а р и д а н к и м м а т ба х о ма х с у л от л ар ни
а ж р а т и б олиш; 
2
) ж а р а ё н кетиши п ай тид а унга са лбий та ъ си р
килувчи ва к у р и л м а бузилишини т ез л ашт и ру в ч и мо дд ал ар н и газ 
а р а л а ш м а л а р и д а н чик,ариб т а ш л а ш ва 3) атроф- мухит хавосининг 
ифлосланишини к а м а й ти ри ш учун т о з а л ан а ди .
С а н оа т да и ш л а б чик,арилган газ а р а л а ш м а л а р и н и т о з а л а ш
учун куйидаги у су л л ар д ан фо й д а л а н ил а д и :
1
) огирлик кучи 
та ъ си р ид а чуктириш; 
2
) м а р к а з д а н к,очма, электр ва б ошка к уч л а р 
майдонида чуктириш; 3) ф и ль т р ла ш ; 4) г а з л а р н и ювиш.
Г а з л ар н и ч ангдан т о з а л а ш учун чуктириш к а м е р а л а р и ,
ц ик лонлар, у ю р м а л и чанг у ш л а г и ч ла р , ск ру бб ер ла р , Вентури 
трубаси, фи л ьт р л а р , ротацион к, урилмалар, электр ф и л ь т р л ар
ишл атил ади.
А м а л д а газ а р а л а ш м а л а р и д а г и ма й д а з а р р а ч а л а р н и биргина 
тозала ш к у р и л ма л а р ид а бутунлай а ж р а т и ш мумкин эмас. Шунинг 
учун купинча икки ва куп боскичли т о з а л а ш к у р и л м а л а р и
и шл ат и ла д и, яъни ав ва л к а тта з а р р а ч а л а р чанг чуктириш 
к а м е р а л а р и д а , сунгра ма йд а з а р р а ч а л а р электр ф и л ь т р л а р д а
чуктирилади.
Х,ар бир к у р и л м а н и н г с а м а р а д о р л и г и газ а р а л а ш м а л а р и н и н г
т оз а л а н и ш д а р а ж а с и билан а н и к л ан а д и:
бу ерда 
ва б г — т о з а л а н м а г а н ва т о з а л а н г а н газ а р а л а ш м а л а ­
ридаги каттик, з а р р а ч а л а р микдори; 
У\,
У
2
— д а с т л а б к и ва 
т оз а л а н г а н г аз а р а л а ш м а л а р и н и н г х а ж м и ;