O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi navoiy davlat konchilik instituti «energo mexanika» fakulteti

Manometrik termometrlarni (a), logometrni (b), potensiometr va 
ko’prikni (v) shchitning paneliga mahkamlash: 1-korpus, 2-bolt, 3-gayka, 4-
vtulka, 5-shchitning paneli, 6-termoballonga ulanadigan kapillyar, 7-
kronshteyn, 8-shchitning panelidagi kesilgan joy, 9-mahkamlash detali 
Millivoltmetrlar, logometrlar va potensiometrlar o‟rnatilgandan keyin bu 
asboblarning oz bo‟lsa ham titranishiga sabab bo‟ladigan ishlarni bajarmaslik 
kerak.
Nazorat savollari: 
1. Birlamchi o‟zgartirgichlarni va olish qurilmalarini o‟rnatish 
2. Temperaturani o‟lchaydigan birlamchi o‟zgartirgichlarni o‟rnatish haqida 
3. Suyuqlikli tik shisha termometrlarni o‟rnatish 
4. Manometrik termometrning termoballonini o‟rnatish 

---

5. Qarshilik termoo‟zgartgichlarini o‟rnatish 
6. Termoelektrik termometrlarni o‟rnatish 
7. Temperaturani o‟lchovchi ikkilamchi asboblarni o‟rnatish. 
8. Nima uchun termometrlarni o‟rnatganda ularning aktiv qismi texnologik 
quvuryo‟ldagi oqimning markazida joylashishi lozim? 
9. Quvuryo‟llar va uskuna sirtlarining temperaturasini nazorat qilishda 
termoelektrik termometrlar qanday o‟rnatiladi? 
4 - tajriba mashg’uloti.
Sarfni o‘lchash va avtomatlashtirish vositalarining tipik montaji va 
sozlanishini o‘rganish. 
 
Sarfni o’lchash uchun mo’ljallangan toraytiruvchi qurilmalar montaji
Toraytiruvchi qurilmalar (diafragmalar, soplolar) vertikal, gorizontal yoki 
qiya quvuryo‟llarda ish chizmalari va standartlarga amal qilgan holda o‟rnatiladi.
Toraytiruvchi qurilmani o‟rnatishdan avval u zanglashga qarshi surtilgan 
moylardan tozalanadi, quvuryo‟l ichki diametrining loyihaga va komplektlash 
royxatiga mosligi va diafragmani o‟rnatish joyi tekshiriladi; quvuryo‟lda kir, 
payvand, choklar oqindilari, parchinmixlar va quvuryo‟lning ichki kesimini 
toraytiruvchi boshqa ichki chiqiqlarning yo‟qligi tekshiriladi; diafragma 
materialning markasi tekshiriladi; o‟lchanadigan muhit oqimining yo‟nalishi va 
diafragmaning korpusidagi (Q) va (-) belgilari; diafragmaning va u bilan birga 
jo‟natiladigan difmanometrning nomerlari tekshiriladi. O‟lchanadigan muhit 
oqimining uyurmalanishiga yo‟l qoymaslik uchun quvuryo‟lning fazoda qanday 
holatda (gorizontal, vertikal, qiya) o‟rnatilishidan qat‟iy nazar toraytiruvchi 
qurilmani tirsaklar, burchakliklar, qopqoqlar v ajo‟mraklarga bevosita yaqin 
joylarda o‟rnatishga ruxsat etilmaydi. Har qanday holda quvuryo‟lning to‟g‟ri 
chiziqli qismining uzunligi kamida 6D, toraytiruvchi qurilmadan keyin 3D bo‟lishi 
lozim (D quvuryo‟lning ichki diametri).
Surilma qopqoqlar va jo‟mraklar (ventillar) toraytiruvchi qurilmadan keyin 
o‟rnatiladi. Agar loyihada ularni toraytiruvchi qurilma oldida o‟rnatish 
ko‟rsatilga6n bo‟lsa, u holda surilma qopqoq (ventil) dan toraytiruvchi 
qurilmagacha bo‟lgan masofa kamida 100D bo‟lishi lozim. Toraytiruvchi 
qurilmani o‟rnatish joyini tanlashda o‟lchanadigan oqim quvuryo‟lning kesimini va 
va toraytiruvchi qurilmaning o‟zini butunlay to‟latadigan bo‟lishi lozim. 

---

Diafragmani o‟rnatganda uning toresi (yon yuzasi) quvuryo‟lning o‟qiga tik 
bo‟lishi kerak; diaragmaning va quvuryo‟lning o‟q chiziqlari o‟zaro mos yotishi 
lozim; drossel teshikning silindrik qismi o‟lchanayotgan muhit oqimining 
yo‟nalishiga qarshi turishi, konussimon qismi esa, oqimning yo‟nalishi boylab 
kengayishi lozim. Kamerali diafragma quvuryo‟lning uchlariga payvandlangan 
flaneslar orasida o‟rnatiladi. Bu flaneslarning ichki diametri quvuryo‟lning ichki 
diametriga teng bo‟lishi kerak. 
Toarytiruvchi qurilmaning halqasimon kameralari bilan flaneslar o‟rtasida 
zichlash qistirmalari o‟rnatiladi. Qistirmalarning materiali o‟lchanayotgan muhit 
ta‟siriga chidamli bo‟lishi kerak. Qistirmalar quvuryo‟lning ichki bo‟shlig‟iga 
chiqib qolmasligi kerak. Diafragmalar quvuryo‟llarni oldindan tozalab va havo 
haydagandan keyin o‟rnatiladi. 
Quyidagi rasmda to‟rt juft olish trubkalari bilan jihozlangan kamerali 
diafragmani havo va agressiv bo‟lmagan gaz quvuryo‟lining gorizontal qismida 
o‟rnatish namunasi ko‟rsatilgan. Texnologik quvuryo‟l 1 ning gorizontal qismiga 
bir-biriga parallel va quvuryo‟lning o‟qiga tik ikkita flanes 3 va 4 payvandlangan. 
Bu flaneslar aylanasi boylab o‟zaro boltlar 12 bilan (rasmda boltlarning faqat 
bittasi ko‟rsatilgan) va gaykalar 13 bilan tortib mahkamlangan. Flaneslar orasiga 
diafragma 14 o‟rnatilgan. Diafragmaning ikkala tomonida ventilli to‟rt juft 2 va 4, 
11 va 6, 9 va 8, 10 va 7 olish trubkalari o‟rnatilgan. Toraytiruvchi qurilmani 
o‟rnatish ishlari tugallangach, bu ishlarga akt tuziladi.