Transport tizimlari

2-Laborotoriya ishi
Xirotexnika. Gavda qismlarining harakat amplitudasi.
O‘tkazish manikenlari. 
Ish hajmi
. Amaliy mashg`ulot 2 soat auditoriya vaqti o`tkazishga va 1 
soat mustaqil ish bajarishga mo`ljallangan. 

Laboratoriya ishining maqsadi: 
Turli o’lchamdagi insonlarni harakatini 
amplitudalarini o’rganish. 

Kerakli asbob va uskunalar: 
Turli o’lchamdagi insonlarni va turli xil 
o’lchmdagi boshqarish qurilmalari 

 
Xirotexnika
Mehnat harakatlarining aksariyatini inson qo’llari bilan bajaradi. Bunda u
dastaga ega bo’lgan turli asboblardan foydalanadi, yoki mashina va 
mexanizmlarni shturvallar, dastaklar, tugmachalar, tumblerlar va shunga 
o’xshash qo’ldagi boshqarish organlarning yordami bilan boshqaradi.
Inson qo’llari (aniqrog’i qo’llarning panjalari) yordami bilan o’zaro ta’sirda 
bo’lgan elementlarning oqilona shakllarini yaratish muammo bilan, 
ergonomikaning amaliy fani - 
xirotexnika
(grekcha cheir – qo’l) shug’ullanadi. 
1-rasmga misol sifatda ish mobaynida oldinga va 
pastga qaratilgan kuch qo’yishni talab qiluvchi 
mexanizasiyalashgan qo’l asbobi dastasining ikkita 
varianti ko’rsatilgan.
O’ngtomonda ko’rsatilgan dasta, chap tomonda 
ko’rsatilganidan anchagina yaxshiroq yekanligini 
tushunish uchun oddiy nazar tashlash yetarli bo’ladi. U 
qo’l bilan qulayroq ushlanadi, dastaning qirralarida
qo’lga ortiqcha mahalliy bosim kelib chiqmaydi, 
unga oldinga va pastga qaratilgan kuchni qo’yish
yengilroq, demak u afzalroq.
1-rasm. Qo’l asbobining
Qo’lning parametrlari, inson gavdasi va uning
dastalariga misollar
qismlariga
 
tegishli boshqalar singari, antropometrik
tavsiflar hisoblanadi. Inson qo’llarining boshqarish organlari va ishchi asbobni 
konstruksiyalash mobaynida ahamiyatga yega bo’ladigan ba’zi o’ziga xos 
xususiyatlari quyida ko’rib chiqilgan.

---

9 
2-rasm. Inson qo’li panjasining shakli. 
a) - barmoqlar: katta – I, ko’rsatkich – II, o’rta – III, nomsiz – IV, jimjiloq - V;
b) - kaft: 1 - barmoqlararo do’ng, 2 – halqa iladigan, 3 - katta barmoq do’ngi,
5 – jim-jiloqning do’ngi. 
Qo’lning barmoqlarini rim yoki arab raqamlari bilan nomerlash qabul 
qilingan (2- 
a
rasm). Qo’l kaftining asosiy elementlari 2-rasmning 
b 
rasmida
 
ko’rsatilgan. 
Ko’plab ishchi harakatlar qo’l panjasini manipulyasiyalari yo’li bilan 
bajariladi, buning uchun qo’lning gavdaga nisbatan aniq fazoviy vaziyati kerak 
bo’ladi. Buni ta’riflovchi ba’zi antropometrik parametrlar 1.5- rasmda 
ko’rsatilgan. Yerkaklar va ayollarda panja va barmoqlarning qo’zg’aluvchanligi 
bir oz boshqacha bo’lishini nazarda tutish lozim: ayollarning panja bo’g’imlarida 
harakatlar hajmi yerkaklarga nisbatan o’rtacha 4...6° ko’proq. 
Insonning qo’llari 30 ta erkinlik darajalariga ega bo’ladi, ulardan 22 daraja 
kaftga va barmoqlarga tegishli bo’ladi.
Qo’l panjalarining asosiy o’lchamlari 3- rasm va 1- jadvalda tanishtirilgan.

---

10 
3- rasm. Panjaning asosiy o’lchamlari. 
Panjaning asosiy o’lchamlari, mm
1- jadval
O’lchanayotgan kattalik 
1.18- 
rasm 
bo’yicha 
belgilash 
Erkaklar 
Ayollar 
O’rta-
cha 
Mak- 
simal 
O’rta-
cha 
Mak- 
simal 
Panjaning uzunligi 
A 
193 
208 
176 
178 
Panjaning kengligi katta 
barmoq asosida 
B 
86 
94 
74 
79 
O’rta barmoqning 
uzunligi 
V 
117 
127 
102 
104 
Uzunlik kaft orqasi 
(musht markazigacha) 
G 
76 
81 
71 
74 
Katta barmoq uzunligi 
D 
69 
76 
61 
61 
Panjaning uzunligi xat 
yozishda 
E 
117 
127 
- 
104 

---

11 
4- rasm. Ushlash turlari: a - silindrik; b - sferik; v – musht ushlash; g – ilmoq 
ushlash; d –barmoq uchi; ye - palmar; j - kalit; z - qaychi; i – turli xil 
ushlashlarda panjaning tutashuv sohalari. 
Panjaning harakatlari iladiganga va ilmaydiganga bo’linadi. Iladigan 
harakatlarda dasta, narsa yoki uning qismi ma’lum vaziyatda barmoqlar bilan 
yoki kaft bilan ushlab turiladi. Ilmaydigan harakatlarda barmoqlar yoki kaftni 
narsa bilan tutashuvi yuz beradi, bunda kuch narsaning yo’nalishida qo’yilgan 
bo’ladi. SHunday harakatlar yozuv mashinkasida yoki kompyuterning 
klaviaturasida ishlash, voleybol o’yini, birorta ob’ektni tugmacha (tugmacha) 
yoki klavishni bosish bilan boshqarishga xosdir. Umuman ushlashning usullari 
nihoyatda ko’p, inson ulardan har birini tanlashi beixtiyor amalga oshadi va ayni 
paytda ishi tushgan konkret narsaning shakliga bog’liq bo’ladi. Ushlashning 
usullari kuchli va aniq bo’lishga mumkin. Birinchi usulda katta kuchlarni berish 
mumkin, ikkinchisi imkon bo’yicha narsaning aniq vaziyatini ta’minlashi kerak. 
Bundan tashqari ushlashlarni kaftning narsa bilan ko’proq o’zaro ta’sirlashuvchi 
sohalarini ajratish belgisi bo’yicha tasniflash mumkin.
Narsa (dasta) larni ushlashning ba’zi usullari 4- rasmda ko’rsatilgan.